Igrexa de Santiago de Penalba: introdución

Nunha recente xira turística polo Bierzo, achegueime ata penalba de Santiago para facer esta visita obrigada, nun día chuvioso e de folerpas- Cabería aquí facer unha breve reflexión sobre as denominacións de Arquitectura Mozárabe (aplicada por Manuel Gómez Moreno) fronte a  Arquitectura de Repoboación (enunciada por  Bango  Torviso) ou ben ás  formulación de Miguel  Anxo Murado en “A invención do pasado” sobre o mesmo, máis non toca hoxe escribir sobre iso.

A Historia

Despois de  reedificar o mosteiro de San Pedro de Montes, creado no século VII por  san  Fructuoso,  Xenadio pasou ao veciño Val do Silencio, retirado xa das súas funcións como bispo de Astorga. Neste lugar atopou a paz, imaxinando alí un novo mosteiro, o de  Penalba, un claustro  monasterial, San  Andrés, e o oratorio de Santo Tomás, hoxe desaparecidos.

A igrexa que hoxe contemplamos foi ideada por  san  genadio a principios do século X e planificada polo abade  Salomón, pero construída e decorada por unha comunidade cristiá  arabizada con excelentes artífices e artesáns, quizá procedentes de Al- Andalus. A presenza do núcleo  monástico deu orixe ao pobo, nunha época esplendorosa que terminou a finais do século  XII. Do mosteiro orixinal non quedou nada, e a igrexa continuou como parroquia ata a actualidade. Foi declarada Ben de Interese Cultural como monumento en 1931.

A igrexa componse de dous corpos que finalizan en ábsida e  contraábside, ambos de planta de ferradura. Conta ademais con dúas estancia laterais, a norte e sur do cruceiro. Todos os espazos sepáranse entre si mediante arcos de ferradura, apoiados  en columnas os principais. Apréciase claramente a influencia  mozárabe no uso do  alfiz, que enmarca tanto o portada sur como a separación dos corpos da nave.

O exterior impresiona pola súa sinxeleza. O resultado é un conxunto harmónico de prismas de diferentes alturas cuxo elemento máis significativo é a portada meridional, de arcos  geminados de ferradura sobre capiteis  mozárabes.

Tanto o seu fundador,  san  Xenadio, como Urbano, un dos seus sucesores, foron enterrados nunha capela funeraria situada no  contraábside. Trátase dunha das poucas igrexas desta época que conserva este singular elemento, construído ao mesmo tempo que foi edificada a igrexa.

O único engadido posterior, que a día de hoxe permanece, é o enterramento  románico exterior no seu lado oeste, lado no que debía estar o acceso (segundo os restos achados) ao antigo mosteiro e do que non se conservan restos.

Os encargados do excepcional estado de conservación que presenta  Penalba de Santiago foron sempre os habitantes do pobo. Grazas a eles, en 2008 Peñnalba foi declarado Ben de Interese Cultural baixo a categoría de “Conxunto etnolóxico”.

A conca do río Oza forma a paisaxe chamada a “Tebaida berciana”, na que os  eremitas do século IV dedicaron subida á contemplación, lonxe do mundo das cidades e retirados para sempre neste singular refuxio espiritual, cuxo valores inmateriais chegaron case intactos ata os nosos días.

Texto procedente do folleto turístico “Iglesia  mozárabe de Santiago de  Peñalba”.  S.A,  S.d.

Fotos: INICIARTE.