O Teatro romano de Málaga

A Wikipedia dinos que:

O teatro romano de Málaga son os restos arqueolóxicos do teatro da  Malaca antiga e o principal vestixio conservado da presenza romana en Málaga. Está situado no centro histórico da cidade, aos pés do outeiro da  Alcazaba. Obra dos primeiros anos do Imperio, o seu deseño corresponde a unha construción mixta que combina o aproveitamento da ladeira do cerro para a bancada —ao modo dos teatros gregos— cunha importante construción alí onde a roca é inexistente, creando o espazo necesario para as bancadas.

Trátase dun teatro de medianas dimensións que conserva gran parte da  cavea ou bancada, a  orchestra  ricamente decorada con grandes laxas de mármore, e a  scaena, na que hoxe se reproduciu o seu pavimento cun  entarimado de madeira como o que tería no seu momento de uso. O aparello escénico pecharía ao fondo cunha fachada ornamental decorada con vans, columnas e esculturas, das que se recuperaron varios exemplares.

O Teatro foi descuberto en 1951 no transcurso dunhas obras para a realización dun espazo axardinado. Nun principio os restos aparecidos identificáronse cun das portas da muralla. Pouco despois viuse que en realidade tratábase do  Aditus  Maximus dun edificio teatral de época romana. Devandito edificio continuábase por baixo do edificio moderno de Arquivos, Bibliotecas e Museos, coñecido como Casa da Cultura.

Tras moitos anos de investigacións e debates, nos anos noventa do século  XX tómase a decisión de derrubar a casa da cultura, escavar en extensión todo o solar e posteriormente restauralo e consolidalo para a súa posta en valor.

Na actualidade é un enclave arqueolóxico cuxa titularidade e xestión corresponde á Junta de Andalucía. Está aberto ao público de martes a domingo, e a súa visita articúlase entre un centro de interpretación que se localiza anexo ao teatro, e o xacemento en cuestión cuxo percorrido é posible a través dunhas pasarelas de madeira.

O teatro romano de Málaga está declarado Ben de Interese Cultural (BIC) con categoría de Monumento Artístico, por Decreto de data 16 de marzo de 1972. No plan urbanístico vixente está catalogado co grao A, protección integral, polo Plan Xeral de Ordenación Urbana de Málaga.

Historia

As orixes do que será a Malaca romana remóntanse aos séculos VII-VI a.  C. coa configuración da cidade  fenicia de  Malaka.

Aínda que os restos arqueolóxicos documentados remóntanse ao século VIII a.C., será ao longo do século VI a.C. cando o asentamento ocupe un posto de primeira orde entre os portos do Mediterráneo Occidental, constituíndo un centro comercial moi destacado.

Na primeira metade desa centuria levántase un primeiro cinto defensivo e constrúense novos edificios nos que se xeneraliza o uso da  mampostería. A finais do século VI ou comezos do V a.  C. constátase un segundo impulso no proceso construtivo levantándose un novo sistema defensivo tipicamente oriental e de maior envergadura, que aproveita a muralla anterior. Neste momento documéntase unha expansión do asentamento cara ás zonas próximas, de maneira que a cidade adquire unha configuración que permanecerá practicamente inalterable ata o século III a.  C. documentándose a partir de entón, sobre todo, reestruturacións dos edificios existentes.

A cidade romana, especialmente na primeira época tras a integración no estado romano, debeu manter tanto a  fisionomía urbana de tradición oriental, como a súa cultura. Así o demostran as escavacións arqueolóxicas, co achado de inscricións púnicas realizadas sobre cerámicas de importación romanas, e moedas emitidas na cidade en época romana, pero aínda con escritura e iconografía  púnica.

Un dos poucos edificios documentados ata o momento da primeira época romana, son os restos dunhas termas localizadas baixo os niveis do teatro romano. Conservouse parte dun chan de  opus  spicatum, pavimento habitual nas construcións relacionadas coa auga.

Tras a República, co novo sistema político do Imperio, a cidade empezou a reflectir no seu urbanismo e nos seus monumentos públicos, a imaxe da nova vida política, económica e relixiosa coa que se iniciaba o Alto Imperio. Nos espazos públicos desenvolveranse, mediante programas ben definidos, os ideais políticos emanados de Roma. Co obxecto de converterse no escenario da expresión ideolóxica dos emperadores, levarán a cabo numerosos edificios públicos como termas, edificios de espectáculos, novos edificios administrativos, etc. É neste contexto no que se constrúe o teatro romano de Málaga dentro dun proceso de  monumentalización do espazo público que se estenderá ata a primeira metade do século II.

A finais do século II o teatro terá xa un uso moi escaso. Constatouse o seu abandono nun momento indeterminado do século III.

No século III toda esta zona estará ocupada por edificios relacionados coa industria dos salgaduras, que estará activa ata o século V. No solar do Teatro aínda hoxe poden observarse unha serie de  piletas nas que se realizaría o famoso  garum.

Posteriormente o espazo utilizarase como lugar de enterramento.

A vitalida

de comercial volverá coa ocupación  bizantina, aínda que este rexurdir acabará no século VII, momento do que se teñen escasos datos tantos arqueolóxicos como das fontes escritas. Parece que a cidade se  retrae cara á parte superior do cerro onde actualmente está a  alcazaba. Existe neste momento un descenso notable da poboación que emigrou cara a zonas próximas.

O edificio

O teatro romano de Málaga foi edificado segundo o modelo arquitectónico establecido por  Vitruvio, arquitecto romano. Desde o punto de vista construtivo, é unha obra mixta ao aproveitar, por unha banda, parte da ladeira do cerro para asentar un sector importante da  cavea (bancadas de asentos), dispoñéndose o resto sobre cimentacións artificiais. Desta  cavea coñecemos a parte inferior e media, mentres que a superior, a  summa  cavea e o pórtico  in  summa  cavea, non está documentada, fóra das escaleiras que nos permitían o acceso a esa zona. Aquí atoparíanse os elementos  sustentantes do  velum, un sistema de cuberta de tea que podía cubrir a bancada.

Aos pés da  cavea está a  orchestra,  semicircular, onde podía sentar un selecto grupo de espectadores, membros notables da cidade, en asentos  marmóreos como o conservado no teatro malacitano. Este espazo ía  ricamente decorado con grandes laxas de mármore que continuaban cara aos corredores laterais cubertos cunha bóveda.

Entre a  orchestra e a  scaena, discorre unha inscrición  marmórea datada en época Flavia aínda que reutiliza o mármore doutra inscrición anterior. A construción deste tipo de edificios supoñía importantes sumas de diñeiro polo que era a elite local a que asumía os seus custos, reflectíndose na  epigrafía dos edificios os investimentos que realizaban estes  evergetas, repercutíndolles en prestixio e popularidade, contribuíndo ante os cidadáns para lexitimar o exercicio do poder político.

A  scaena constituía un amplo espazo rectangular elevado sobre a  orchestra, delimitado por un muro baixo decorado con  exedras. O aparello escénico péchase na súa fronte cunha fachada ornamental, o  frons  scaenae, decorada con vans, columnas e imaxes tanto dos emperadores e os membros da familia imperial como das principais divindades da cidade. Segundo o canon arquitectónico, neste muro abríanse tres portas: a  valva rexia no centro e dous  valvae  hospitalium situadas  simétricamente a ambos os dous lados da porta central.

Nesta liña, a temperá construción de teatros en  Hispania –e en xeral nas provincias occidentais– non debe ser, por tanto, relacionada coa rápida difusión do teatro como xénero. Non respondeu a unha demanda nin da poboación autóctona nin das minorías itálicas, senón que veu imposto como un medio de control  sociopolítico, á marxe das súas necesidades de diversión e espectáculos que, probablemente, tan só en moi escasa medida daríanse no teatro e que, ademais, contarían moi probablemente con antecedentes  prerromanos previos.

Outro aspecto de gran interese presente no teatro romano, xa desde época  tardorrepublicana, tal e como o deixan ver os textos xurídicos de entón, será a atención prestada á disposición dos espectadores na  cavea. Nela atoparíase representada a totalidade da poboación –tamén aqueles carentes da categoría de cidadáns– de acordo a unha estrita orde que plasmaba a estrutura social e o papel de cada un dentro dela. Así, asentos individualizados sobre a  proedria da orchestra estaban destinados aos maxistrados municipais, sacerdotes e invitados prestixiosos. Así mesmo, postos de excepción eran os situados nos tribunalia, a modo de palcos sobre os corredores cubertos ou  itinera.

O sector inferior da  cavea estaba destinado aos cabaleiros (ordo  equester), grupo ao que daba acceso o patrimonio persoal. No que quedaba da bancada distribuíase o resto da poboación, organizada de acordo a diferentes criterios, como podían ser os colexios profesionais ou os mestres cos seus discípulos. Na parte alta asistían os escravos e as mulleres.

O edificio teatral estivo en uso ata avanzado o século III, momento no que, tras o seu abandono, instálase na zona unha factoría destinada á explotación industrial do peixe salgado e á elaboración de salsas derivadas como o  garum, que permanecerá activo ata o século V, momento no que estas  piletas se  reaproveitan como lugares de enterramento converténdose este lugar nunha necrópole. 

A vitalidade comercial volverá coa ocupación  bizantina, aínda que este rexurdir acabará durante o século VII. Tras a conquista musulmá no 711, neste lugar levantaranse un recinto militar e unha mesquita.

Recuperación

A decisión de derrubar a Casa da Cultura para recuperar o teatro romano de Málaga e a eliminación do tráfico rodado pola rúa Alcazabilla, permitiron expor a ordenación dun amplo espazo que se conformaba diante do monumento. Doutra banda, a creación dun Centro de visitantes para o teatro romano de Málaga incide na idea da creación e ordenación deste espazo, potenciando a visibilidade e as relacións espaciais dos restos coa súa contorna inmediata e propoñendo percorridos e puntos de vistas preferentes. Na actualidade, o Teatro recuperou o seu uso escénico formando parte do circuíto, con cuxa iniciativa se revalorizan tanto os teatros como os xacementos ligados a estes, recuperando e poñendo en valor o noso pasado romano, á vez que se apoia ao tecido profesional escénico de Andalucía.

Centro de Interpretación

En 2010 foi inaugurado o centro de interpretación do teatro romano. O edificio deseñado polo arquitecto Antonio Tejedor é un prisma cuadrangular de aceiro, madeira e cristal, en cuxas paredes externas reprodúcense fragmentos da Lex  Flavia Malacitana. Serve de introdución ao mundo romano en xeral e ao teatro romano en particular por medio de audiovisuais e pezas orixinais recuperadas nas escavacións que se realizaron no monumento.

Fotos: Iniciarte