Igrexa de san Miguel de Eiré (Pantón, Lugo): exterior

Texto de José Manuel Tomé publicado en Arteguías.

A igrexa de San Miguel, único resto conservado do aludido mosterio, é unha singular construción de material granítico. Ademais da súa beleza intrínseca, atópase moi ben conservada e cos seus escalonados volumes arquitectónicos alleos a outras construcións.

A súa aparencia exterior, máis aló da moi pouco habitual posición -en Galicia- da torre campanario, non difiere en exceso dos cánones do románico rural da contorna: planta basilical dunha soa nave que desemboca nunha cabeceira formada polos habituais dous tramos, un recto correspondente ao presbiterio e o outro (a ábsida propiamente dita) semicircular.

Torre

Na parte dianteira da nave álzase a citada e orixinal torre de pequenas dimensións totalmente anómala en terras galegas pola súa posición sobre o falso cruceiro.

A citada torre como na súa propia morfoloxía disposta ao modo a burgalés recorda irremediablemente a construcións castelás do ámbito de Las Merindades e La Bureba (San Pedro de Tejada, El Almiñé, Monasterio de Rodilla, etcétera). É un pequeno corpo prismático aberto con parella de troneiras orientadas ao leste e oeste e vans simples nos seus laterais norte e sur. Para algúns autores o aspecto deste campanario evidencia a súa función defensiva.

Cabeceira

A ábsida, de menor altura que a nave, queda dividida en panos ao exterior mediante columnas encostadas de elevadísimos plintos que case parecen desempeñar a función de contrafortes. Estas columnas remátanse á altura da cornixa cuns orixinalísimos capiteis de aparencia vexetal cuxas follas se retorcen de tal xeito que os seus extremos chegan a dobrarse ata ata alcanzar o collarino, dando a sensación, sen saír do seu esquematismo, de ser cestas caladas. Este tipo de capiteis, tamén apreciables tanto ao interior como no veciño cenobio de Ferreira de Pantón, é o principal aceno de identidade do Mestre de Eiré.

Tanto nos muros presbiteriais como no centro de cada un dos panos absidais ábrense vans de iluminación, sendo o único ornamental o disposto no eixe cabecero, o cal consta dunha chambrana axedrezada que abraza un arco de medio punto sobre columnas rematadas en capiteis de leóns afrontados.

Ademais da equilibrada arquitectura de toda a igrexa hai que destacar a interesante colección de canzorros entre os que se adiviñan motivos xeométricos, animais (reais e fantásticos) e antropomorfos; destacando algúns polo seu carácter impúdico: personaxe ouriñando, escenas de sexo explícito, etcétera.

Porta norte

Outro dos elementos destacados de San Miguel de Eiré é a súa portada norte. Aínda que é moi sinxela de estrutura, todos os elementos contribúen a darlle unha gran elegancia.

Ten tímpano, dous arquivoltas e guardapós billeteado. A arquivolta superior plana está decorada con rosetas de distinta traza individualizadas en cada unha das súas doelas menos na clave onde aparece un Agnus Dei ou Año Místico. A exterior con baquetón torso entorchada a base de estrías animada por besantes.

 Chaman sobre todo a atención as mochetas que suxeitan o tímpano. Nunha aparece unha folla curvada rematada nunha esfera pero na oposta se esculpiuse unha parella de animais alados de costas con cabeza humana que a viran forzadamente cara ao espectador.

Detalle da mocheta cos Evangelistas Lucas e Marcos. Foto de Arteguías

Sobre estas dúas figuras pode lerse perfectamente a inscripción "LU MA", que con toda probabilidade trátase dos símbolos zoomofos dos evanxelistas Lucas e Marcos (presentados na súa forma animal do Tetramorfos).

Para rematar, o tímpano, composto a base de dous bloques monolíticos probablemente reaproveitados, presenta unha sinxela decoración de rosetas secantes entrelazadas de escaso relevo.

Os capiteis desta portada septentrional son sinxelos: un de temática vexetal con rosetas e o outro con cabezas humanas investidas.

No muro dos pés da igrexa e a considerable altura ata o punto de poder ser confundida cunha ventá, apréciase unha segunda porta que en orixe comunicaría a igrexa pola zona do coro co resto de dependencias monacais desaparecidas, de maneira que as relixiosas tiñan acceso directo á igrexa desde as súas celas.

Canzorros:

Para o profesor Yzquierdo Perrín:

“A igrexa de san Miguel de Eiré  constitúe un exemplar único da nosa arquitectura románica pola torre,  polo curioso cruceiro que orixina en planta e tamén por moitos dos motivos ornamentais propios deste edificio. O mestre, sexa o suposto Pedro que queren algún ou outro calquera, parece coñecer formulacións arquitectónicas alleas a Galicia e repertorios ornamentais, que tampouco lle resultaban familiares ao demais  Mestres activos naquel momento nesta terra. A súa datación  non resulta doada, pero non parece anterior a datas avanzadas do século XII, tal vez cara ao terceiro cuarto do século, data que coincidiría cunha actividade construtiva grande.”

Ramón Yzquierdo Perrín. Arte medieval I en Galicia. Arte. Tomo X. A Coruña, Hércules, 1993,  pp. 360-366, cita da páxina 366.

Maís información en: Arquivoltas.

Fotos: INICIARTE