A mesquita de Bab al Mardum ou igrexa do Cristo da Luz (Toledo): Orixes e exteriores

Na miña última visita a Toledo entrei, por fin, nesta mesquita.

O texto é unha adaptación de Toledo Munumental.

Situada xunto a unha das portas do recinto amurallado é un dos monumentos máis importantes da arquitectura hispano-musulmá e mudéxar en España. Este valioso edificio milenario, supón un exemplo único da pervivencia da arte da Al-Ándalus: unha mesquita ou pequeno oratorio de época califal á que dous séculos despois, ao ser transformada en igrexa vai engadir unha ábsida seguindo o estilo do edificio primitivo dando lugar á arte mudéxar.

A inscrición descuberta en 1899 permitiu datar o edificio no ano 999 da nosa era e vinculalo á prestixiosa familia dos Banū l- Hadīdī:

“Basmala. Fixo levantar esta mesquita Ahmad ibn Hadidi, do seu peculio, solicitando a recompensa ultraterrea de Allah por iso e terminouse, co auxilio de Allah, baixo a dirección de Musa ibn Ali, o arquitecto, e de Saada, concluíndose en  Muharraq do ano trescentos noventa” (Inscrición fundacional, 13 de decembro do ano 999/11 de xaneiro do ano 1000).

 

A historia dos seus nomes

A Mesquita recibe o nome árabe de Bab ao- Mardum pola próxima porta deste nome, tal como chamáballa no momento da conquista de Toledo por Afonso VI (1085) aínda que un século despois pasou a ser dos Cabaleiros da Orde de San Xoán como ermida da Santa Cruz.

Pero o nome máis habitual que recibe: do Cristo da Luz, débese a distintas historias sen base documental que forman parte da tradición desde a conquista cristiá e das que tan só quedan os testemuños da talla dun Cristo chamado da Luz, actualmente no Museo de Santa Cruz e dunha desaparecida imaxe da Virxe da Luz.

Conversión en igrexa cristiá

Un documento de 1183 incluído no Libro de Privilexios da Orde de San Xoán de Xerusalén dános noticia da doazón por parte de Domingo Pérez e a súa muller Xuliana da chamada casa da Santa Cruz “que fose mesquita de mouros xunto á porta de Beni  Abardom” a esta Orde militar para que a convertan na súa capela e oratorio.

Tres anos despois, o arcebispo Gonzalo consagra este lugar que pasa a ser chamado igrexa de Santa Cruz, dos irmáns hospitalarios. A súa peculiar estrutura arquitectónica complicaba a súa adaptación ao uso parroquial polo que finalmente converteuse en capela privada ao engadírselle unha ábsida no seu costado oriental.

 

Unha copia en miniatura da mesquita de Córdoba

Os seus elementos construtivos e decorativos, como bóvedas, arcos de ferradura con  peralte,  dovelaje,  arquerías, cimacios de planta cruciforme…, teñen unha inspiración clara na Mesquita de Córdoba, e especialmente na ampliación da sala de oración ordenada polo califa Al- Hakam II, tan só 30 anos antes. As bóvedas son réplicas fragmentadas ou completas das bovediñas trazadas na capital da Al-Ándalus. Con todo aquela construíuse en pedra e nesta, os muros constrúense en ladrillo con morteiro de cal, as fachadas con cachotería encintada e o muro de  quibla, ao sueste e o muro suroeste reutiliza a  sillería.

Fachadas debuxadas en ladrillo

A fachada da rúa do Cristo da Luz que é a que ostenta a inscrición, está formada por tres arcos: de medio punto o central,  pentalobulado o esquerdo, e de ferradura prolongada o dereito. Segundo os arqueólogos en orixe nunca foron portas senón xanelas da fachada lateral. Por encima, un segundo corpo con arcos de ferradura cegos entrecruzados, e sobre eles, unha franxa calada de ladrillos formando unha rede de  rombos, enmarcada por ladrillos en esquina que serve de base á inscrición en letra cúfica.

A que fose fachada principal, hoxe ao noroeste ten tres arcos de ferradura prolongada, acubillados por tres arcos de medio punto enmarcados con cintas de ladrillo, en referencia ás múltiples e dobres  arquerías da Mesquita de Córdoba. No terceiro corpo unha franxa de arcos de ferradura cegos baixo arcos trilobulados é coroada por unha dobre franxa de ladrillos en esquina.

FOTOS: INICIARTE