Escrito por Equipo Editorial
Torres Blancas é un
ícono da arquitectura organicista
en España. Deseñado por Francisco Javier Sáenz de Oiza e terminado en
1969, esta torre foi unha das estruturas de formigón máis complicadas e
innovadoras da época, a falta das calidades típicas rectilíneas asociadas co material formigón in
situ. Co obxectivo de outorgarlle expresividade á obra desde as súas fachadas,
o método estrutural de piares e vigas asociado ao movemento moderno, é
substituído por muros portantes,
"onde nada ten que ver co plan resistente do rañaceos, onde os muros non
pesan", como comentaría Francisco de
Inza en 1968.
Encargado polo Grupo Huarte —co cal xa viña traballando
desde a Sala de Exposicións Hisa—, o
proxecto tal como coñecémolo debe o seu nome a dúas anécdotas: o edificio
orixinalmente sería o primeiro dun par de torres de uso mixto no distrito
madrileño de Chamartín; e segundo, a fachada inicialmente ía ser revestida de
mármore branco.
O encargo esixe un programa de uso mixto: sobre 21 andares destinados a vivendas os últimos niveis están destinados a unha sala de
exposicións, conferencias, unha cafetería, espazos comerciais e unha piscina na
cuberta. Tendo iso en considerando, Sáenz de Oiza e o seu equipo buscan deseñar unha torre que rompese coas
convencións típicas da arquitectura residencial da década dos 60. No canto de
repetir a planta residencial tipo, os arquitectos dividen en tres bloques os
pisos destinados a vivendas —"grupos de tres niveles de pisos, outros con
dous niveis de dúplex e un de pisos
simples e finalmente os apartamentos" (Cabeza González, 2010)—, cuxa
distribución final exprésase claramente nas fachadas do edificio.
Entrevistado por Martha Thorne en 1983, Sáenz de Oiza reflexiona sobre o proceso conceptual de Torres Blancas:
Expúxenme máis o problema de facer unha estrutura espacial
de formigón —porque iso é o que quería o promotor— que permitise con liberdade
asentar distintas implantacións [...] pero non fala unha suposta
intencionalidade formal ou doutra orde, en orde á propia xeración da forma.
Nunha década onde en toda Europa levantábanse torres brutalistas en pleno cuestionamiento ao movemento moderno, o
proxecto de Sáenz de Oiza naturalmente causou balbordo no seu
España natal. A Revista de Arquitectura do Colexio Oficial de Arquitectos de
Madrid (COAM) recolle entre 1967 e 1972 unha serie de reflexións sobre o
proxecto, sendo unha constante a revelación de sentimentos atopados respecto a
a obra: Ricardo Bofill Levi recoñece que o proxecto "constitúe
un estraño espectáculo que conmove e
sobrecolle ao mesmo tempo"; Francisco de Inza comenta que se trata
de "un edificio extraordinario e creo que non debería repetirse";
mentres Francisco Fernández-Longoria expón que o proxecto representa as propias
contradicións do autor: "[ Sáenz de
Oiza ten] unha cabeza fundamentalmente racional que se deixa subxugar
pola paixón estética".
Para resaltar a forza e a beleza inherente do formigón, Sáenz de
Oiza elixiu unha forma que se asemellase aos patróns de crecemento
orgánico das árbores: os volumes principais son concibidos a través de
formas cilíndricas que se nacen de
pequenas formas circulares. Mentres que algúns dos espazos interiores presentan
un mínimo de calidades lineais, que rompen e transforman a través do uso dos
círculos e os espazos curvilíneos
secundarios. Esta linguaxe leva a cabo nos balcóns semicirculares e serven para suavizar as
interseccións en ángulo agudo dos volumes circulares primarios. Así, os balcóns
xeralmente corren de lado a lado mentres soben, creando un ritmo interesante de
asimetría de masificación e un escenario espectacular de sombras.
Ao ser construído nunha zona moi arenosa de Madrid, a cimentación de Torres
Brancas é unha laxa de formigón armado de 1,0 metro de espesor, con algúns peaks de 1,5 metros, mentres na estrutura
horizontal de cada piso é unha laxa de formigón de 0,2 metros. Verticalmente, a
torre defínese por "46 piares e muros de carga que se dobran nos seus
extremos, e situados no perímetro, a zona central e a zona intermedia",
segundo DOCOMOMO Ibérico.
Seguindo a analoxía
da árbore, os muros exteriores están estabilizados a través dos balcóns
exteriores, que son unha reminiscencia das follas colgando das ramas. Un volume
de formigón circular atópase no centro da torre, o cal contén as funcións
principais cunha escaleira en espiral como o “tronco” que vincula as laxas de
cada nivel, e póidanse conectar desde o exterior cara ao interior. A natureza
intrínseca da estrutura orgánica realízase en todos os aspectos da torre, ata
os muros que flúen desde o chan ao ceo sen problemas. Así tamén, a crueza do
formigón exterior é moderado polo uso de pantallas de filigrana de madeira nos balcóns, que varían
na súa posición relativa na cara da fachada exterior. Ademais suavízase o
exterior con enredaderas e prantas que
botaron raíces na base e comezaron a subir pola fachada.
A nivel de rúa, o edificio afúndese un piso e distánciase do
seu cerramento ao definir unha trama
concéntrica de lastras circulares e pasto cun dobre propósito: serve
como zona de transición no nordés cara á rúa Corazón de María —único acceso
habilitado ata a data— e como unha zona de
amortiguación que inclúe tendas comerciais —actualmente pechadas— cara
ao suroeste polo seu enfrontamento á avenida de América. Así mesmo, o acceso e
saída de vehículos emprázase nos extremos perimetrais leste e noroeste do
predio, tomando vantaxe da trama
concéntrica definida na planta xeral.
Torres Blancas foi o gañador da primeira edición do Premio
do Colexio Oficial de Arquitectos de Madrid (COAM) en 1972 e dous anos máis
tarde gañou o Premio á Excelencia Europea. O enfoque de Sáenz de
Oiza para crear e definir espazos dá como resultado un deseño que
realmente ten as súas raíces nos cimentos da arquitectura orgánica.
Este artigo é unha edición ampliada realizada por Nicolás
Valencia do texto publicado orixinalmente por Karina Duque en 2011.
Fotosgrafías: INICIARTE
Entradas
No hay comentarios:
Publicar un comentario