Antonio Palacios: Templo da Veracruz (O Carballiño, Ourense)

 

Este templo ten como reliquia importante un anaco da Cruz de Cristo que chegou desde Terra Santa en 1901 como agasallo do Patriarca de Xerusalén, reliquia que fora do papa Pío IX.

Na web do concello do Carballiño pódese ler o seguinte:

O proxecto do Templo da Veracruz foille encargado no ano 1942, aproveitando unha viaxe do arquitecto a Ourense, por Evaristo Vaamonde, párroco da vila, e unha comisión de veciños que consideraban insuficiente o templo parroquial e tentaban construír un novo.

O 26 de xuño de 1943 colócase a primeira pedra e en xullo do mesmo ano inícianse as obras baixo a tutela do mestre canteiro  carballiñés Adolfo Otero Landeiro, que interpreta perfectamente o sentido da obra. Tras a morte de Palacios, dous anos despois de presentar o proxecto, Otero Landeiro co asesoramento dos enxeñeiros Marcelino  Enriquez e Roberto de Agostina, leva adiante a construción, finalizando a rotonda en 1946. O aparellador Rafael Jorreto Calpe e outros interveñen na obra, asinando por esas datas, 1948, a liquidación dos traballos o arquitecto de Ourense Manuel Conde Fidalgo, colaborando na interpretación do resto do proxecto o enxeñeiro do Carballiño, Marcelino  Parrondo, amigo de Palacios. En 1949 comezan as obras da torre, que se prolongarían, tras deterse e reiniciarse en 1956, ata xullo do ano seguinte, en que concluirían. Coa torre a medio facer, o templo abriuse oficialmente ao culto o 17 de setembro de 1952, festividade de San Cibrán, patrón da vila.

A finais desa década  iníciase a construción do arco  parabólico cos Doce Apóstolos, obra do mestre canteiro do Carballiño, Xesús González. Cando o templo quedou concluído nos seus elementos máis importantes -milagrosamente, se se teñen en conta a infinidade de dificultades financeiras que se houberon de superar-, en xullo de 1957, dos tres artífices orixinais, tan só D. Evaristo, o promotor, vivía para velo. Luciano Evaristo Vaamonde da Cortiña, o párroco do Carballiño do últimos trinta anos, falece o 18 de abril de 1961, deixando como legado o templo xa concluído.

Construído na súa totalidade con materiais da comarca, en especial granito e lousa, o Templo da Veracruz representa a obra máis grandiosa e identificadora da vila.

 O estilo, no seu conxunto, é de difícil definición, por canto trátase dunha amálgama de moi diversas formas arquitectónicas e escultóricas. Con todo, o historiador carballiñés Felipe Senén Gómez, erudito da obra  palaciana, que estudou  profusamente neste caso, xeneralizando acerca da súa arquitectura relixiosa, di que “os seus templos son como unha suma teolóxica da arquitectura histórica de Galicia, en relación tamén coa arquitectura do Camiño de Santiago, coa arquitectura inglesa, o atlantismo e, cos modelos e admiración de Palacios á Escola Vienesa”. Así, obsérvanse influencias e trazos de todas estas formas de construción: pazos, mosteiros (Oseira, Melón), catedrais, igrexas, castelos… A simboloxía está presente en cada un dos elementos do templo e, no seu conxunto, a  Veracruz é todo un símbolo expresionista da época.

No catálogo da exposición “Antonio Palacios. Constructor de Madrid” pódese ler o seguinte sobre a súa obra relixiosa en Galicia:

Na obra de temática relixiosa, propón (Antonio Palacios) tamén nas plantas orixinais solucións nas que o posible modelo histórico é manipulado con total liberdade. No Templo do Mar de Panxón utiliza un sinxelo esquema cruciforme, mentres que para o Templo da Paz de Vigo adopta unha planta circular en rotonda, sinalando como fonte de inspiración a Igrexa do Santo Sepulcro de Xerusalén. Referencia que tamén parece estar presente no deseño da rotonda central da complexa planta da Veracruz do Carballiño, na que se intúe unha mirada ás igrexas templarias de Eunate e Torres do Río en Navarra, Veracruz de Segovia ou Santo Cristo en Tomar (Portugal). Esta última, do mesmo xeito que o templo do Carballiño, presenta unha nave encostada á rotonda. As fachadas buscan tamén a singularidade. Nuns casos teñen entidade propia, como a torre situada nun extremo, como sucede en Panxón. Noutros, como na Veracruz, a torre axigántase (52 metros de altura), constituíndose en fachada principal.

O templo de Panxón foi o único no que se completou todo o proceso construtivo, xa que na  Veracruz do Carballiño non se chegaron a executar as decoracións. (…) Co paso do tempo estas obras, pensadas para ambientes afastados do cosmopolitismo da gran cidade, adquiriron, co desenvolvemento das localidades onde se emprazan, unha vocación urbana, converténdose en referentes de gran valor. As obras de Palacios en Porriño, Baiona, Panxón, O Carballiño, etc., son hoxe o emblema ou logotipo identificador destas localidades.

Persoalmente é un estilo e unha obra que non valoro moito. A concepción da arquitectura como froito historicista de estilos con éxito no pasado non me gusta nada. É unha obra que mira ao pasado, entendendo que a súa época (década de 1940) non era especialmente moderna. Pero existían outros referentes arquitectónicos, incluso no franquismo, para facer nesta obra un templo fillo do seu tempo arquitectónico e non un sen-sentido arquitectónico.

Bibliografía:

José Ramón Iglesias Veiga, “Antonio Palacios: arquitecto metropolitano y arquitecto regionalista” en Antonio Palacio. Constructor de Madrid. Madrid, Ediciones La Librería, 2001, páxinas 222-227.

Fotos: INICIARTE.