Estela de Hegeso

O costume de realizar estelas funerarias, un símbolo de riqueza, dado que non todos podían pagar estes monumentos privados feitos cos mellores mármores, reapareceu en Atenas e non só alí, na primeira década da Guerra do Peloponeso (431 – 404 a. C.) despois dunha longa paréntese debida á prohibición de Clístenes. O costume volveu asociada á epidemia que se desencadeou no 430-429 e regresou o 425 a. C

As estelas funerarias gregas femininas que nos atopamos conteñen unha iconografía doméstica, na maioría dos casos. Desta maneira, na estela de Hegeso, atopada no cemiterio de Kerameikos, represéntase a unha muller sentada nunha cadeira, suxeitando unha especie de xoia na man dereita, mentres unha escrava suxeita un xoieiro diante dela. Na inscrición que hai na parte superior do ronsel dinos que é a filla de Proxenos, Hegeso. Podemos supoñer debido á calidade da estela, que se trata dunha muller de orixe nobre.

De autor descoñecido, emprégase o mármore para a realización deste belo relevo dun metro e medio de altura, para representar unha escena da vida cotiá, cunha elegancia e destreza técnica insuperables. O momento sitúao dentro dun espazo arquitectónico. Tamén coida, o descoñecido autor, ao máximo o detalle, como podemos comprobar na xa mencionada cadeira na que aparece sentada o personaxe principal e no escabel onde repousan os seus pés. Hai que lembrar, que durante a segunda metade do século V a.C., Atenas converteuse no centro de produción de lápidas como a que estamos a describir, para a xente que tiña o poder adquisitivo suficiente que lle permitise adquirir algunha delas.

Atopámonos ante unha obra escultórica de 1,49 metros de altura por 92 centímetros tallada en superficie marmórea e pertencente ao que, dentro da catalogación escultórica, chamamos peza de escultura funeraria ou estela funeraria. Actualmente consérvase no Museo Nacional de Arqueoloxía de Atenas.

Desde o punto de vista formal, apréciase a disposición de dúas figuras femininas, unha delas de  pé e a outra sentada sobre unha cadeira descansando os seus pés encima dunha especie de  taburete ou repousapés. A figura que se atopa en posición ergueita entrégalle coa súa man dereita (única que aparece na composición) unha especie de caixiña ou  enxoval da que a outra figura recolle unha xoia coa súa man dereita mentres que coa esquerda axuda a soster os aveños. (Hai varias intrepretacións sobre quen entraga a quen a caixiña). Tanto unha como a outra mostran ao espectador parte do seu corpo en postura de tres cuartos, mentres que a súa cabeza obsérvase claramente de perfil. Isto acentúase aínda máis na figura que aparece disposta de pé e pode estar relacionado coa intencionalidade por parte do autor na identificación de ambas as como representacións femininas. A este efecto, axúdanos tamén o interese por resaltar os seos de ambas as imaxes, os cales non aparecerían na imaxe se a torsión dos corpos non fose  premeditadamente modificada.

Polo que respecta ao encadre, non existe unha clara adaptación das figuras escultóricas ao marco deseñado polo artista, senón máis ben o contrario, ambas as figuras sobresaen deste quizais nun esforzo por dotar de certa sensación de profundidade á escena. Devandito sentido de perspectiva, téntase conseguir tamén grazas á aplicación da técnica do relevo.

Entrando xa no estudo  iconográfico da obra, o epígrafe do  entablamento no que se len en palabras gregas  Hegeso filla de Progenios clave para identificar os personaxes e así comprender en maior medida a representación. En efecto,  Hegeso debía ser unha muller pertencente a unha familia importante dentro da sociedade grega e é por iso que se elaborou un ronsel funerario ao seu nome. 

Na composición, a muller ricamente ataviada co seu quitón e a súa himatión aparece sentada nunha klismos  mentres recibe unha  pyxis (caixa de xoias) de mans da súa escrava, a cal se representa vestida dun modo máis sinxelo e cun sakkos  (tocado de reixa) que lle cobre a cabeza. As dúas efixies represéntanse de maneira bastante idealizada, predominando a sensualidade e a beleza tanto na súa figura como nos seus rostros. Ao mesmo tempo, apréciase a chamada sophrosyne característica das representacións escultóricas e pictóricas do momento, cuns aspectos que mostran discreción, moderación e autocontrol á vez que albiscan certa melancolía quizais agudizada polo contexto fúnebre no que se insere a obra. Máis en concreto, a imaxe de  Hegeso lembra, por todos estes recursos expresivos e outros  recuros técnicos como os “panos mollados”, a outras obras realizadas neste mesmo período.

Texto: elaborado fundamentalmente a partir de Joaquín BatallerCebrián. “La estea de Hegeso”

Fotos: Iniciarte