O Bosco: O Inferno no Xardín das delicias. Unha descrición.

Na táboa dereita (do Tríptico do Xardín das delicias)  represéntase

o Inferno. Xunto aos omnipresentes demos, volvemos atopar formas que parecen vainas xigantes, como a que, no centro da parte superior, transformouse nunha gaita de cor rosa ao redor da cal uns diaños bailan unha danza infernal. Baixo a gaita, e sobre unhas augas xeadas e escuras,  vemos unha árbore morta, branca e enorme,  que ten rostro de home; a parte superior do seu aovado corpo ábrese para revelar unha desagradable escena de taberna que continúa mostrando o dominio dos apetitos que xa vimos na táboa central. O Bosco realizou un debuxo moi acabado deste home-árbore, no que unha ominosa curuxa está pousada sobre unhas ramas secas que saen do tronco. Debaixo, da cavidade que alberga a escena tabernaria sae un estandarte coa deostada media lúa islámica (na táboa do Prado, este estandarte contén outra gaita, instrumento campesiño e, entre outras cousas, emblema da tolemia). É significativo que o home-árbore ocupe na táboa do Inferno a mesma e destacada posición compositiva que a fonte da Vida na táboa esquerda e o estanque coas mulleres na central. E a danza circular, no disco que coroa a súa cabeza, remítenos aos xinetes que igualmente en círculo desfilan en torno ao estanque na táboa central. Esta figura demacrada que volve a cabeza para mirarnos encarna a perda última da condición humana: encarcerada, inmobilizada como unha árbore na xeada escuridade do Inferno. Atada aínda ao pecado capital da luxuria, viuse reducida a un receptáculo baleiro, descolorido e impotente.

Analogamente, obxectos que procuran pracer na música e o xogo (dados, taboleiros, naipes) hanse trasmutado no Inferno en xigantescos instrumentos de tortura. Desta maneira, o arpa e o laúde dos anxos ou a zanfoña dos esmoleiros ensartan ou atormentan doutro xeito a diminutas vítimas humanas. Así, polo procedemento de investimento, os praceres terreais convertéronse en torturas satánicas. Hai enormes útiles metálicos que, fabricados polo home, aquí empréganse con todo para o suplicio: coitelos, farois, patíns de xeo. Á dereita do home-árbore, un cabaleiro en armadura e cun cáliz na man, pero en cuxo estandarte figura un funesto sapo, está a ser esnaquizado por uns cans demoníacos. Baixo el e á súa dereita, outros demos torturan e matan, cun coitelo e un farol de enormes dimensións, a homes espidos. Na parte inferior da táboa, noutra escena do mundo ao revés, un xigantesco coello exhibe na súa lanza a peza que se cobrou, un cazador.

Por todo o primeiro plano desta táboa do Inferno, os castigos que merecen os Pecados Capitais están concibidos de maneira que reflicten os excesos cometidos na terra polos seus autores. Abaixo, á dereita, a un orgulloso escribano ou avogado preséntanselle uns documentos oficiais cos seus respectivos selos, documentos que presumiblemente conteñen un pacto co Diaño; ao mesmo tempo, unha celada de cabaleiro atácalle por diante mentres unha porca ben criada que leva unha toca de monxa obrígalle a abrazala. Unha muller vanidosa e lasciva, cun sapo no peito espido, é suxeitada por detrás por un escuro demo con aspecto de lobo e vese obrigada a mirar no interior do cu-espello doutro diaño agachado. Á súa dereita, un glotón vomita nun pozo mentres, ao seu lado, un avaro do que só vemos o traseiro defeca moedas nesa mesma fosa. E xa xusto lindando co bordo a táboa, un preguiceiro segue durmindo na súa cama, cun demo semioculto por compañía. A todas estas escenas de Pecados Capitais que ocupan o primeiro plano podería aplicarse a expresión "a tal delito, tal castigo", e o que antes era goce terreal converteuse no Inferno en tormento físico e mental.

De lonxe e no medio da noite combaten exércitos diabólicos, e xorden as chamas de edificios baleiros e perfiladas montañas. Podería ser o propio Satanás a enorme figura con cabeza de ave (outro investimento, neste caso das aves xigantes  do xardín central) que, sentada nun alto trono, devora almas para logo defecarlas no escuro pozo do Inferno. Leva por coroa unha pota, o que parece indicar que tamén o pracer para comer representado na táboa central hase pervertido aquí para converterse nun consumo de almas.

Larry Silver. "Crímenes y castigos. Los infiernos del Bosco". Pp-115-133 En El Bosco. La exposición del V Centenario. Madrid, Museo del Prado, 2016, citas das pp. 118-120.