Na catedral de Palencia todo é realmente espectacular. Hoxe, deterémonos no seu retablo da capela maior co texto da Wikipedia:
O retablo maior da catedral de Palencia é unha das obras
culminantes do Renacemento castelán.
Foi encargado polo bispo Diego de Deza para colocalo na
primitiva capela maior do templo, que cos anos deixou de selo para converterse
en capela do Sagrario. O bispo contratou ao
ensamblador Pedro de Guadalupe para que fixese as trazas, entre 1504 e
1506, dando como resultado un monumental moble de estilo plateresco, incipiente naqueles anos. O
retablo non chegou a instalarse no espazo para o que foi pensado, senón que se
acomodou na nova capela maior, situada na nave central. As obras de terminación
e adaptación duraron ata os primeiros anos do século XVII, en que se terminou o tabernáculo. As esculturas débense a
Felipe Vigarny, con dúas das tallas de
Afasto de Vahía e o remate de Xoán
de Valmaseda. As pinturas son obra de Xoán de Flandes.
Orixes do encargo
O bispo Diego de Deza coñecía o retablo encargado polo
Cardeal Mendoza para a pequena capela do
Colexio de Santa Cruz de Valladolid. Quedara gratamente impresionado coa obra e
decidiu custear un parecido ao mesmo autor para substituír o que xa había na
catedral palentina, un retablo de prata que fora doazón de Inés de Osorio.
No contrato dise que o retablo debía ter unhas medidas
especiais para poder adaptalo ao espazo da capela maior (a antiga), que non era
moi grande. Especifícase tamén que debía ser traballado “ao romano” seguindo o
modelo do retablo que este artista fixera para o Colexio de Santa Cruz de
Valladolid. Fíxose o pedido ao
entallador e ensamblador Pedro de
Guadalupe o 22 de xaneiro de 1504 e en 1505 o Cabildo encargou ao imaxineiro
Afasto de Vahía unha escultura de San Xoán e outra da Madalena. Ese mesmo ano
contratouse a Felipe Vigarny para que se ocupase de toda a imaxinería do
retablo, deixando ben claro que aínda que se fixese o traballo no seu taller, o
artista comprometíase a esculpir todos
os rostros e mans. O 12 de decembro de 1506, Vigarny entregou 17 esculturas (entre as que ía un San Antolín xa policromado) e o 19 de outubro de 1509
entregou as nove restantes. Todo o material gardouse no Hospital de San Antolín
de Palencia sen montar nin policromar.
Consérvase un deseño feito por Vigarny
naquel momento.
Descrición
O gran retablo tal e como se mostra na actualidade ten unha
altura total (incluíndo o zócalo) de
20,50 m e unha anchura de 10,60 m a ensamblaxe; a escultura e a pintura están
feitos en madeiras de piñeiro, nogueira e tilo.
Foi o primeiro gran retablo español construído e concibido á
maneira lombarda, tallando hornacinas
con remate en forma de venera e grutescos nas pilastras que
separan cada rúa. A súa estrutura é en tríptico, con ás oblicuas, coma se o seu destino fose unha
cabeceira ochavada. No conxunto da obra
domina a articulación horizontal. Os diferentes andares van separados por frisos a maneira de pequenas cornixas. Na súa
base hai unha predela moi alta. O ático
é xigantesco; foi engadido para dar máis dimensión ao retablo de acordo coa
nova capela.
A crucifixión, de Xoán de
Flandes, táboa que estivo situada na rúa central do retablo. Hoxe día
atópase no Museo do Prado onde lla considera como unha das obras mestras
da pinacoteca, o que dá unha idea do
valor artístico do retablo.
Na rúa central, na parte de abaixo, áchase o sagrario, que
ocupa bastante altura desde a predela ao
segundo piso e foi incorporado no século
XVII. Por encima está a hornacina
coa figura de San Antolín, obra barroca de Gregorio Fernández. Máis arriba,
unha talla da Asunción rodeada e custodiada por seis anxos cuxo manto está
feito con tea encolada. A ambos os dous
lados, ocupando o último piso colocáronse seis bustos femininos e dous
masculinos en pequenas hornacinas con
veneras. San Antolín, a Asunción e o Salvador son os tres patróns da catedral e
os tres tiveron no retablo as súas representacións. Falta na actualidade a do
Salvador. Por encima destas imaxes está o ático, co tema do Calvario, obra de Valmaseda,
común a case todos os retablos e como remate final, un Pai Eterno, entre dous
anxos con símbolos da Paixón.
Ao agrandar o retablo con dúas rúas máis para a nova
localización, o espazo ocupouse con táboas pintadas, contratadas a Juan de Flandes, dez en total porque dous que están
colocadas arriba foron feitas polo seu discípulo Xoán Tejerina (Visitación e
Epifanía). Estas pinturas seguen un programa coherente co tema da vida de Xesús
desde a Anunciación ata a cea de Emaús.
O conxunto de táboas é de gran valía e calidade dentro da pintura española de
principios do século XVI. Algunhas
táboas das que entregou Xoán de Flandes
non chegaron a ser colocadas ou se suprimiron despois, como A crucifixión, de
formato apaisado, que estaba no centro
do primeiro piso, formando tríptico coa da súa dereita e esquerda. Entre as non
colocadas estaban un Descendimiento e
unha Piedade. Na táboa apaisada do
primeiro piso (escena do Sepulcro) o autor, Xoán de Flandes, se autorretrata na figura dun home vestido de
negro no centro da escena, baixo unha xanela. Felipe Vigarny entregou tamén un
Cristo en Maxestade rodeado dos Evanxelistas que ía destinado á hornacina alta da rúa central; refugado do
retablo, colocouse finalmente no exterior do coro.
O imaxineiro Afasto de Vahía entregara por encargo dúas esculturas;
a de San Xoánn Bautista rexeitouse e enviouse ao convento de Santa Clara e a de
María Magdalena, que se colocou no retablo.
Evolución e cronoloxía
Despois dos encargos previos e de realizarse as obras de
arte requiridas, os elementos do futuro retablo pasaron á espera de ser
montados e colocados na antiga capela maior pero non houbo lugar porque en 1509
o bispo Xoán Rodríguez de Fonseca decidiu trasladar esta capela ao emprazamento
onde se atopa agora, espazo que estaba ocupado polo coro conventual. A nova capela maior supoñía un
habitáculo moito maior, polo que houbo que reformularse o tamaño e posición dos
elementos do retablo. A solución foi encargar o 19 de decembro de 1509 ao
pintor Xoán de Flandes unha serie de pinturas en táboa que agrandarían nun
corpo máis en altura e dúas rúas en anchura. O traballo de Xoán de Flandes non
se entregou ata 1519.
Ese mesmo ano, no mes de xaneiro, o escultor Xoán de Valmaseda
asina un contrato para a execución dun Calvario de grandes proporcións que
sería integrado no ático do retablo. Deste novo espazo ocupouse o palentino
Pedro Manso, mestre de talla, asinando un contrato en 1522. Neste ano
contrátase novamente todo o dourado e
estofado do retablo.
Desde maio ata setembro de 1520 Alonso de Solórzano e
Gonzalo da Maza ocupáronse dunha serie de reformas e do encajamiento para o Calvario. En 1559 e
seguindo as recomendacións do Concilio de Trento, o Cabildo decide colocar no
centro do retablo unha imaxe do seu patrón san Antolín. Substitúese así unha táboa de Xoán de Flandes co tema da
Crucifixión pola escultura de vulto redondo deste santo.
Entrado o século XVII
realízanse unha serie de reformas en toda a rúa central e o primitivo san Antolín é substituído por unha talla de
Gregorio Fernández de factura e trazos moi ao gusto da época. É de tamaño case
natural, co pescozo lixeiramente curvado.
Remodelase tamén a parte do tabernáculo,
empezando por separar a mesa de altar para evitar que as veas afumen as pinturas do primeiro corpo. En
1607 os escultores palentinos Xoán Sanz de
Torrecilla, Pablo de Torres e Alonso Núñez encárganse dos traballos do
novo tabernáculo. Dous anos máis tarde
os pintores palentinos Francisco de Molledo e Pedro de Roda comprométense a dourar a imaxe de San
Antolín de Gregorio Fernández e a parte onde vai instalado o tabernáculo coa custodia e o sagrario.
A finais do século
XVIII e baixo o mandato do bispo
Mollinedo renóvase o pavimento de toda a fábrica e cóbrense os azulexos
da predela con paneis que imitan ao
mármore e ao xaspe, todo decorado ao
estilo neoclásico propio do momento.
Fotos: Iniciarte
Entradas
No hay comentarios:
Publicar un comentario