Iniciarte: Igrexa de Nosa Señora dos Remedios ou do Camiño (Tiobre, Betanzos, A Coruña)

12/2/19

Igrexa de Nosa Señora dos Remedios ou do Camiño (Tiobre, Betanzos, A Coruña)

Para coñecer algo máis deste santuario empregaremos, en primeiro lugar, un texto traducido e adaptado de “Galicia, pueblo a pueblo”:

A tradición-lenda conta que a D. Rodrigo Bermúdez de Osorio, dono dos cotos e lugares de San Pantaleón dás Viñas e veciño de Betanzos, a finais do século XV, no camiño que vai de Betanzos a San Pantaleón, unha luz sinaloulle o lugar onde debía acharse a imaxe da Virxe. Comezaron os traballos de excavación e pronto apareceu unha pequena imaxe de pedra, admirablemente tallada e en moi bo estado de conservación.

(…) Naquel lugar, un altozano pertencente ao castro e parroquia de San Martín de Tiobre, onde estivo situado o enclave primitivo de Betanzos, chamado "Betanzos o Vello" levantouse unha pequena capela para honrar a Nosa Señora de Ribacavada (probablemente, así chamada, por ter que cavar na rivera do altozano) ou Nosa Señora do Camiño, nome oficial que consta na placa de azulexo pegado á fachada principal do santuario; pero o nome popular é o da nosa Señora dos Remedios, polos moitos milagres de remedios e curacións de diversos males que se lle atribúen á intercesión da Virxe en devandito santuario, que prevaleceu por encima dos outros dous títulos. A Virxe dos Remedios é, por decisión dos brigantinos, protectora, vixía e gardiá da capital histórica das Mariñas.

É de observar que o santuario está situado na confluencia dun cruzamento de camiños que eran os que daban acceso á cidade brigantina e ademais usaban séculos atrás, por unha banda, os europeos do Norte que desembarcaban en Ferrol e detíñanse aquí durante a súa peregrinaxe á tumba do Apóstolo Santiago; por outro os peregrinos xacobeos que viñan de Oviedo, atravesando polo antigo Camiño Real (popularmente A Croa).

Para a parte máis histórico artística guiarémonos pola profesora Vila Jato

“(Entre os colaboradores de Juan de Herrera en Galicia) destaca GARCÍA DE VELASCO, aparellador seu nas obras do mosteiro de Monfero. As noticias que del temos son moi tardías, xa que, salvo a súa mención no testamento de Herrera, onde se lle denomina “aparellador da obra de Monfero”, soamente está documentada a súa intervención na Igrexa de Nosa Señora dos Remedios ou do Camiño en Tiobre (Betanzos), contratada en 1599 e que se principiara a construír, sobre o espazo dunha antiga capela, en 1568, segundo consta nunha inscrición existente na cornixa do frontón da fachada, na que se di que “foi fundado o día 6 de maio de 1568, con esmola de fieis e peregrinos, sendo reitor Alonso Martínez de prol, mordomo de Rodrigo García e procurador o escribán Alonso Pérez de Villarraso”.

Comezando pola fachada, as obras avanzaron moi de vagar, xa que no ano 1599 García de Velasco fai as trazas da capela maior e ciborio do cruceiro, contratándose con el a obra ao ano seguinte. En canto á fase inicial de construción do santuario, algunhas referencias documentais poden levar a atribuíla a Juan de Herrera, ao menos en canto á traza, xa que polo testamento do arquitecto trasmerano sabemos que traballou durante algún tempo en Betanzos, concretamente na ponte e, o que é máis significativo, declara que estaba ofrecido en romaría a Nosa Señora de Betanzos, o que proba que coñecía e veneraba este lugar de peregrinación.

A Herrera pode, pois, atribuírselle a fachada, dun severo clasicismo no seu alzado, cun corpo rectangular dividido en altura en dous andares por cornixa resaltada e un frontón triangular como remate. No corpo inferior ábrense tres portas de arco de medio punto que se corresponden coa nave, e nas súas trompas hai dous bustos con imaxe femininas identificadas como Santa Ana e a Virxe co Neno. O segundo corpo está partido por unha ventá semicircular que ilumina directamente o interior do templo e encol del, separado pola potente cornixa, un frontón triangular cun busto de Pia Eterno no centro e dúas esculturas de San Martiño e San Roque como acroterios. Ten pois esta fachada un indubidable aire vignolesco, novo na arquitectura galega e que, dentro da súa modestia, non deixa de recordar o grande frontispicio da fachada do mosteiro do Escorial.

A primeira fase construtiva da igrexa concluíu á altura do cruceiro, xa que a partir de alí tanto a cuberta do ciborio como as capelas laterais e o presbiterio contratáronselle a García de Velasco, que repite nelas un esquema xa empregado tanto nas bóvedas do claustro de Monfero como, no que respecta ás vieiras das esquinas da capela maior, na sancristía do mosteiro de Sobrado, o que leva a pensar que cando Velasco se compromete a facer a obra tal vez estea lembrando ideas e suxestións do seu defunto mestre”.