A arte gótica en Galicia: unha introdución

De sempre en Galicia tense discutido as causas do escasa presenza da arte gótica. O seguinte texto do profesor Ángel Sicart pon as cousas no seu lugar.

"En Galicia, poucos estilos artísticos tardan tantos anos en ser comprendidos na súa esencia, e conseguintemente reivindicados e recoñecidos, como o gótico. En efecto, mentres que noutras zonas peninsulares xa hai moito tempo que se leva a cabo a súa valoración, no panorama da arte medieval hispana, Galicia considérase un país primordialmente románico. A causa da presunta identificación do pobo galego coas súas formas propias e definitorias, a arte románica logra un arraigamento profundo e unha permanencia longa, invalidando os marcos cronolóxicos habitualmente empregados para a súa datación noutros lugares; de aí as dificultades das fórmulas góticas para introducirse e aclimatarse nesta terra. Cando conseguen franquear (serodiamente) esa barreira realízano sen gran pureza, sempre contaminadas, fatalmente, por compoñentes do estilo románico. Isto explica a súa presenza escasa en Galicia. Porén, fronte a esta opinión, os estudos efectuados nos últimos anos por autores como Pita Andrade, Caamaño Martínez e Moralejo Álvarez,  principalmente, demostran que é en Galicia onde, paradoxalmente, se documenta en múltiples aspectos o nacemento do gótico peninsular. Así no campo da arquitectura compróbase que a adopción de novas solucións construtivas, como o arco apuntado e a bóveda de nervios, tal vez se efectúa por vez primeira aquí; por exemplo, a bóveda nervada na cripta do Pórtico da Gloria cara a 1168 é, cando menos, a primeira obra datada cun mínimo de precisión na que se incorpora tal cuberta. 

Mestre Mateo. Cripta do Pórtico da Gloria

 No eido da escultura, eixando á marxe o carácter protogótico das creacións do mestre Mateo, cómpre destacar que é o pórtico occidental da catedral de Tui, executado en torno ao ano 1225, é, por diversos conceptos, o verdadeiro iniciador da plástica gótica peninsular.

Pórtico occidental da catedral de Tui (Pontevedra) 

Estes apuntamentos, pois, evidencian que a introdución das novidades de vangarda non se demora en Galicia. Cal é entón a razón da tan comentada subsistencia do románico, dese conservadorismo radical, do marcado arcaísmo da arte galega e, en definitiva, da lenta penetración do gótico? Ten a súa orixe nun acaecemento de fondas repercusións sociais, políticas e económicas e, polo tanto, artísticas: a unificación dos reinos de Castela e León con Fernando III, segundo Serafín Moralejo Álvarez producida en 1230, que supón a submisión total de Galicia aos intereses da monarquía castelá. Este fenómeno coincide co grande avance da Reconquista cara ao sur, polo que o Camiño de Santiago, vinculado co auxe de Galicia en decenios anteriores, deixa de ser o eixe vital da península. A decadencia acusada que se  aprecia daquela na arte galega, cuantitativamente e cualitativamente, remite de xeito inexorable a estas circunstancias. Esta situación, máis adversa durante o reinado de Afonso X, ocasiona un baleiro artístico causante da perdurabilidade, por inercia, das formas empregadas tradicionalmente, dado que nin se anovan nin se substitúen por suxestións foráneas vangardistas.

Este contexto, non obstante, non autoriza a falar da inexistencia da arte gótica. En Galicia si que hai construcións deste tipo, máis numerosas quizais que noutras rexións españolas. Agora ben, a consecuencia da desfavorable coxuntura non amosa creacións fascinantes. De feito, non se levanta ningunha catedral gótica, mais debe terse en conta que as grandes catedrais se erguen na época precedente, co que chegan ao abrente do gótico sen concluír; non é necesario acometer unha nova edificación a fundamentis, senón completar a xa existente, normalmente o sistema de cubrición, proceso para o que as fórmulas góticas resultan extraordinariamente útiles. Deste modo, as obras que ofrece o gótico en Galicia son case sempre de pequena categoría, sobre todo conventuais e parroquiais".

Ángel Sicart. "Gótico". En Gran Enciclopedia Galega. Tomo 22, p. 7 e 8