O mosteiro cisterciense de santa María de Moreruela (Zamora)

Da arquitectura cisterciense temos falado dabondo en INICIARTE. Hoxe toca escribir algo sobre o císter ibérico. En boa medida a súa importancia ven determinada por ser os introdutores, e grandes difusores, da arquitectura gótica. Unha mostra disto é este mosteiro, probablemente a primeira obra gótica da península.

O mosteiro de Moreruela, situado preto da Vía romana da Prata, atópase cerca do río Esla, situado no termo municipal da Granja de Moreruela na provincia de Zamora (Castela e León, España).

Nas historias eclesiásticas "Morerola" ou "Moreirola", segundo antes dicíanlle, soa con encomio por Fundación de San Froilán e destaca como primeiro establecemento cisterciense na Península Ibérica.

A principios do século XII, a introdución e a actividade dos monxes cistercienses en España estivo dirixida por San Bernardo. Desde Cluny, déronse as ordes para realizar os traballos preliminares e iniciar a construción do mosteiro de Santa María de Moreruela.

(…) Para entender a fisionomía das ruínas do Mosteiro de Moreruela, témonos que remontar á segunda década do século XII, cara ao ano 1131, cando chegaron a Moreruela os monxes cistercienses Sancho e Pedro, quen co apoio de Afonso VII iniciarían o gran desenvolvemento económico, espiritual e administrativo dun importante dominio territorial.

As orixes sobre a súa fundación son un tanto escuros. Houbo outro mosteiro anterior, dedicado a Santiago, en Moreruela de Suso, na outra marxe do río Esla, fundado por San Froilán e San Atilano. Foi trasladado ao que nos ocupa, en Moreruela de Frades, debido á insalubridad do terreo ou a outras causas. Cífrase a fundación deste último mosteiro en 1143, segundo a carta de fundación concedida por Afonso VII o Emperador, a D. Ponce de Cabrera.

Hai voces desacordes: A tese tradicional, mantida actualmente polos Pais Guerin Bellts e Nañez Neira, atribúe a Moreruela a honra de ser o primeiro mosteiro de monxes brancos en España, aínda que matizando en parte a cronoloxía: habería que falar dun período fundacional que iría de 1132 a 1143.

A finais do s. XIX, tras a desamortización de bens relixiosos, aínda estaba en pé practicamente todo o mosteiro e a igrexa, pero a principios do s. XX a igrexa da parroquia do próximo pobo de Granja de Moreruela, construír cos materiais procedentes do hastial occidental da igrexa do mosteiro, xurdindo un novo templo na citada localidade.

Ao espolio do hastial, seguiulle o muro de peche da nave lateral Norte do corpo da igrexa e do resto das edificacións do mosteiro. O mosteiro a partir desas datas, converteuse en canteira gratuíta da zona, como o demostran todas as intervencións que foron realizadas naquela época polo obispado de Zamora, entre os anos 1893 e 1895.

No ano 1928, apareceron por esas terras varios saqueadores do patrimonio arquitectónico español, para levar o vestíbulo, as bóvedas da capela do mosteiro e de paso, as últimas pedras do próximo castelo de Benavente. Actuaban por encargo dalgúns arquitectos norteamericanos. É posible, que a case inexistente ornamentación do que quedaba de Moreruela, fixese desistir a algún deles de intentar negociar coas pedras do mosteiro.

Cando no ano 1931 foi declarado Monumento Nacional, xa pouco se puido facer por manter as súas fábricas e a degradación continuou nos anos seguintes, ata que para rematar foi adquirido en compra pola Xunta de Castela e León. Na actualidade a pesar dos traballos de consolidación, presenta un aspecto de “ruína controlada”.

O moderno coñecemento a escala nacional do mosteiro é debido aos traballos realizados por Manuel Gómez Moreno, nos primeiros anos do século pasado e que foron publicados baixo o titulo: "El primer monasterio español cisterciense" no Boletín de la Sociedad Española de Excursiones, Madrid, Maio de 1906 e, posteriormente no "Catálogo monumetal de España. Provincia de Zamora", Ministerio de Instrución Pública y Bellas Artes, Madrid 1927. Aínda que é certo que o Mosteiro dentro da Provincia foi dado a coñecer por Ursicino Álvarez Martínez na revista literaria semanal "Zamora ilustrada", Zamora, 21 de Marzo de 1883.

As partes máis saleintables do mosteiro serían as seguintes:

A igrexa: con tres naves e planta de cruz latina, cuberta con bóveda central de canón apuntado ou ojival; cabeceira resaltada ao exterior e orientada ao Leste formando unha ábsida circular cunha girola ou deambulatorio e sete absidiolos; transepto con capelas a ambos os dous lados dos brazos; coro dos monxes ocupando os primeiros tramos da nave central e parte do cruceiro, e coro de conversos ou leigos ocupando os tramos máis occidentais, ou máis afastados do santuario.

O claustro: levantouse xunto ao flanco setentrional da igrexa. A súa localización nesta orientación, non responde a outra circunstancia que á posibilidade de captar auga para as distintas dependencias claustrais (cociña, lavabo e letrinas). Abarcaba no seu interior un patio, ao que se abría por arquerías de medio punto ou ojivales, segundo a época da súa construción. O primeiro claustro, foi substituído por outro do século XVI, do que apenas quedan restos. A galería formábaa un cadrado con dimensións nos lados entre 25 e 35 metros, do que soamente se poden apreciar partes do basamento das columnas que sostiñan as arquerías para compor as bóvedas cruciformes.

O conxunto arquitectónico tiña, loxicamente, outras dependencias mocais como: a sala capitular, ou calefactorium, a cociña, ou refectorio (dúas monxes e dous conversos), a sala dúas monxes, vos dormitorios (dous monxes e dous conversos), ou almacén dous alimentos. Ademais houbo referendcias documentais á exietencia dun hospital, dun albergue de peregrinos, dunha fragua, dun forno, dun muiño e dunha botica.

NOTA: A información procede da páxina web do mosteiro e as fotos son de INICIARTE.