Igrexa de san Nicolás de Cis

Segundo nos informa Esgalicia.com:

"Declarada Ben de Interese Cultural desde 1981, San Nicolás de Cis, hoxe igrexa da parroquia da súa mesmo nome, está situada no municipio de Oza dos Ríos no lugar onde se alzaba o Mosteiro de San Salvador de Cis. Nome do Mosteiro dúplice aquí fundado polos Condes Aloito e Paterna a finais do século IX, baixo a regra de San Benito.

Nun acordo co rei Ordoño II os seus fundadores delimitan os termos da súa xurisdición que coincidían coa zona setentrional do actual municipio e que anos máis tarde o rei Fernando I ampliou ata as parroquias de Trasanquelos, Morranca e Armental. No século XII o mosteiro figura como propiedade de Pedro Froilaz, o Conde de Traba e nos anos sucesivos irá ampliando os seus dominios polas terras circundantes ata chegar a Coirós, a Espenuca, Vilamateo, Bravío, Sanrandons, etc., polo que se pode afirmar que o devir histórico de boa parte da comarca estivo marcado polo aquí acontecido.
Protagonismo que perderá no século XV, cando deixa de ser abadía e convértese en priorado dependente do Mosteiro de San Martín Pinario de Santiago. A desamortización do século XIX supón a desmembración das súas propiedades e a desaparición das instalacións monacais, conservándose unicamente o seu belo templo gótico.

Construída no século XIV, sobre un antigo templo mozárabe do que tan só se conservan un capitel de mármore e un modillón, a igrexa hoxe parroquial baixo a advocación de San Nicolás, é un edificio de planta basilical de tres naves de estilo oxival, cunha cabeceira tripartita formada por tres ábsidas: un central de maiores dimensións e heptagonal e dúas laterais menores e pentagonais, nos que se abren esveltas ventás góticas. No interior os arcos das naves son apuntados e sustentan unha cubrición de bóvedas nervadas que na cabeceira presentan forma de abano. Abunda a decoración escultórica e sobre todo a luminosidade favorecida pola apertura de grandes ventás e rosetóns. Como igrexa monacal, no seu exterior ten tres portadas. A principal está presidida por un rosetón e unha portada abucinada en cuxo tímpano represéntase a San Salvador. Na fachada norte represéntase unha escena da adoración dos Reis Meigos e na do oeste ábrese tamén un rosetón".

Sobre as orixes do mosteiro é moi interesante o artigo de José Luis López Sangil que conclúe afirmando que:

"Logo de todo o exposto, cremos que os fundadores do mosteiro de san Salvador de Cines, con carácter de patrimonio familiar e dúplice, para monxes e monxas, quizais no ano 909, ou o máis tardar en 911, foron o conde don Alvito e a súa esposa dona Paterna, pais de dona Argilo Aloitez, e avós do conde Hermenegildo Aloitez, o cal xunto á súa esposa dona Paterna Gundesindez, foron á súa vez os fundadores do mosteiro de Sobrado. Uns seis anos logo da fundación de Cines, a filla de don Alvito e dona Paterna, dona Argilo, co seu marido, e os seus fillos como confirmantes, tal como expresa claramente a escritura, volven acoutar as propiedades do Mosteiro e efectúanlle diversas doazóns.

O mosteiro de Cines tivo o carácter de dúplice, desde a súa fundación ata o ano 1108, época na que era propiedade da familia de don Pedro Froilaz, posiblemente por herdanza da súa esposa Urraca Froilaz, descendente dos fundadores. Isto, xunto a outros datos, descarta o que aproximadamente nos douscentos primeiros anos da súa existencia estivese sometido á regra benedictina".

Tamén é moi interesante a información da rectoral de Cines sobre a evolución do mosteiro:

"Era un mosteiro de carácter patrimonial, é dicir, sometido mediante un "pactum" co seu abade, á poderosa familia que o fundou. Desde os seus inicios ata 1108 foi ademais dúplice, isto é, con monxes e monxas compartindo o mesmo edificio. O malestar por esta duplicidade supuxo un soado preito a principios do século XII, cando o mosteiro pertencía ao conde don Pedro Foliás. Todo empezou cando en 1108 o abade benedictino, don Nuño, seguindo o disposto polo papa Pascual II, expulsou do mosteiro ás monxas. Ao conde don Pedro molestoulle tal decisión e inmediatamente expulsou ao abade. Pero o papa Pascual II ordenou ao bispo de Compostela, Diego II, que o abade fose restituído e que as monxas instalásense efectivamente noutro lugar, quedando o abade de Cines na obrigación de prover o necesario para a súa alimentación e vestido. Don Pedro acudiu a Roma a ver ao papa coa documentación que demostraba que el era o lexítimo dono do mosteiro, e así, en 1110 reclamou ao bispo de Toledo, don Bernardo, e ao de Compostela, don Diego, que volvesen as monxas, e, se non fose posible, que levasen a máis monxes..."para que non se perda a vida monástica". As monxas nunca regresaron e a vida monástica perdeuse: tras os séculos de esplendor, a desamortización de Mendizábal de 1836 supuxo a exclaustración dos monxes e que as propiedades do mosteiro pasasen ao Estado, o que levou ao convento a un estado ruinoso".