A sinagoga do Tránsito (Toledo)

Na miña última visita a Toledo e,trei, por fin, nesta sinagoga. O texto é un resume da Wikipedia e as fotos son de INICIARTE.

A sinagoga do Tránsito, ou sinagoga de Samuel ha-Leví, situada na cidade de Toledo, é un edificio do século XIV dirixida baixo o mecenado de Samuel ha- Levi en tempos do rei Pedro I. É unha sinagoga construída en estilo mudéxar na que destaca a Gran Sala de oración ornamentada con  arquiños que permiten a entrada de luz exterior e  frisos  policromados en xeso decorados con motivos vexetais, xeométricos e  epigráficos, ademais de motivos heráldicos da coroa de Castela.

Contexto histórico

A sinagoga foi construída entre os anos 1357 e 1363, segundo as inscricións que aparecen no propio edificio. Foi realizada por orde de Samuel ha- Leví, membro da comunidade xudea que, entre outros cargos, foi conselleiro e  almoxarife do Reino de Castela durante o reinado de Pedro I de Castela. A construción realizouse a pesar da existencia da prohibición de erixir sinagogas, feito que figura nas Sete Partidas de Alfonso X, pero incluíase unha provisión que permite á Coroa facer excepcións a esta norma. Iste foi o caso da Sinagoga do Tránsito, cuxa construción foi permitida por Pedro I como agradecemento polo apoio e fidelidade dos xudeus da cidade de Toledo ao monarca na súa loita pola recuperación da cidade tras pasar a estar baixo control de Enrique de Trastámara.

Nesta época a alxama de Toledo converteuse na máis rica e influente de Castela e algúns xudeus, da mesma maneira que en época árabe, ocuparon cargos importantes dentro da Corte. Castela, e como máximo expoñente dentro dela a cidade de Toledo, presentaba unha relixión dominante e dúas minorías aceptadas (mudéxar e xudía) sempre que non interferisen co cristianismo. Ademais, facilitábase a conversión das relixións minoritarias ao cristianismo, mentres que o caso contrario era castigado. A comunidade xudía atopábase presente en Toledo desde época romana e visigoda. En época árabe estaba situada na Madinat ao  Yahud, na parte sudoccidental da urbe, e tiña un carácter  semi independente dentro da propia cidade. A alxama da cidade de Toledo contaba coa súa propia organización e tres áreas fundamentais: fiscal, xurisdicional e relixiosa. Aínda que eran servos do rei, posuían privilexios, tendo os rabinos unha ampla autoridade en aspectos de dereito privado e ritual.

A sinagoga era a institución fundamental xudea nos principais núcleos urbanos de Castela, despois da súa conquista aos musulmáns. Nos foros municipais eran entendidas como o "lugar onde os xudeus podían reunirse para facer os seus xuramentos", ademais de resolver litixios e preitos. Esta interpretación facía referencia á presenza dunha sinagoga comunitaria, pero isto non impedía a existencia doutras casas de oración máis pequenas para uso privado, establecidas a miúdo polas familias máis ricas.

Materiais

Os materiais principais desta construción son o ladrillo, a cachotería, a madeira e o xeso. O exterior está formado por cachotería no groso do edificio, con ladrillos reforzando á vez que realizando un efecto decorativo, en esquinas, ao redor dos vans e estruturas superiores. O ladrillo pódese considerar a pedra angular, é a cantería do árabe que influenciou directamente ao mudéxar, que non se concibe sen este material. A alternancia destes materiais consegue un enriquecemento da sinagoga, que polo que podemos contemplar son materiais sinxelos e dun custo baixo.

No interior, destaca a utilización do xeso aplicado nas paredes con efecto decorativo, e a madeira de  artesonado, en concreto de  conífera, que cobre toda a superficie da sinagoga. Tamén se pode atopar madeira nas  celosías, xanelas e portas, e un último material, o  marfil, decorativo en  incrustaciones do teitume. A  xesería e a madeira están  policromadas, o que supuxo unha utilización moi variada nos  pigmentos, son materiais lixeiros, aos cales se lles saca o máximo partido arquitectónico. O pavimento está formado por laxas de cerámica algunhas vidriadas e outras non, de diferentes cores, pero podería ser que as que non están  vidriadas débase a un desgaste e non a un propósito concreto.

 

Restauracións

Despois da expulsión dos xudeus en 1492, o edificio foi asignado á Orde de Calatrava, que fixo mínimas modificacións para a súa utilización. Para o seu uso como igrexa realizáronse algúns cambios, construíron un altar e no século XV constrúese a pequena porta de acceso á sancristía, ornamentada ao estilo plateresco. O resto de dependencias utilizáronse como hospital e asilo dos monxes.

As restauracións máis significativas empezaron en 1877, pouco despois de ser declarada Monumento Histórico-Artístico. A primeira intervención, a cargo do arquitecto Santiago Martín Ruiz e do escultor Francisco Isidori, centrouse principalmente na decoración do interior, pero por problemas económicos e legais paralizáronse as obras. Anos máis tarde, Arturo Mélida elaborou un segundo proxecto que só chegou a realizarse en parte. Diversos motivos atrasaron a restauración durante décadas, ata que a principios do século  XX o Marqués de la Vega-Inclán e o arquitecto Eladio Laredo retomaron os traballos, devolvendo á Sinagoga o seu primitivo esplendor.

Por último, nos anos 60 realízanse as últimas remodelacións para poñer en marcha o actual museo. O seu estado de conservación é excelente, pois só hai dúas sinagogas en España en tan bo estado.

Arte mudéxar

A arte mudéxar é un estilo artístico que se desenvolve nos reinos cristiáns recentemente  reconquistados da península ibérica, pero que incorpora influencias, elementos ou materiais de estilo hispano-musulmán. É a consecuencia directa da convivencia existente entre os grupos culturais da España medieval, tratándose dun fenómeno exclusivamente hispánico que ten lugar entre os séculos XII e XVI, como unión das correntes artísticas cristiás (románicas, góticas e renacentistas) e musulmás da época, e que se converte no punto de conexión entre as culturas cristiás e o islam. Non é un estilo artístico unitario, senón que posúe características peculiares en cada rexión, entre as que destacan o mudéxar toledano, leonés, aragonés e andaluz. Unha das características que toma da arte islámico, á parte da decoración, é a falta dunha técnica arquitectónica desenvolvida. Acepta o arco pero sen empregalo como solución construtiva, senón como medida decorativa.

 

Mudéxar toledano

Despois da conquista de Toledo, os artistas musulmáns que quedan traballando na devandita cidade repiten inicialmente os modelos cordobeses e os do período Taifa, pero pronto se verán influenciados pola arte almorávide e o almohade ata o punto que van fusionalos nun estilo propio. Destacan neste período as  yeserías da sinagoga de Santa María a Branca. Xeserías toledanas apártanse das granadinas do século  XIII: Os artistas granadinos vanse esquecendo dos fondos  compactos formados polas follas  digitadas. As  xeserías toledanas de factura máis grosa, locen ritmos, flora e animais islámicos do século X e XI.

Nesta sinagoga utilízanse os arcos oxivais de ferradura, o que demostra esa unión entre os cristiáns e o islámico. De igual maneira, que na parte inferior da sinagoga están os muros espidos e todo o resto cunha  profusa decoración, é unha mestura entre a sobriedade xudea e a obsesión polo horror vacui dos árabes.

 

A sinagoga caracterízase principalmente polo contraste provocado pola austeridade do exterior do edificio e a abundante decoración interior. Con todo, creo que ten un equilibrio bastante conseguido ao mesturar todas as características anteriormente citadas. É un edificio sinxelo, que destaca pola súa harmonía entre a horizontalidade e a verticalidade, xa que non destaca ningunha.