Iniciarte: Fachada do Mosteiro de santa María de Monfero (A Coruña)

11/4/22

Fachada do Mosteiro de santa María de Monfero (A Coruña)

O mosteiro de Santa María de Monfero está situado na parroquia de San Fiz de Monfero no municipio de Monfero, na Coruña. Sitúase nun pequeno val onde nace o río Lambruxo. Limita ao norte co río Eume, de tal maneira que parte do seu territorio atópase dentro do parque natural das Fragas do Eume.

Orixes e Idade Media

O mosteiro foi fundado no ano 1134 polos nobres Alfonso Bermúdez e o seu sobriño Pedro Osorio. Inicialmente estivo encomendado aos bietos de Santa María de Valverde (Zamora) ata o ano 1147, no que se convertería á Orde do Cister de mans da Abadía de Sobrado (A Coruña). Levantouse entre dúas capelas de gran devoción popular na zona: a de San Marcos e a de Virxe da Cela. Nos séculos seguintes consolida a súa xurisdición, os monarcas confirman os seus privilexios e enriquécese con doazóns particulares.

A partir do século XIII comeza o crecemento da abadía, grazas aos irmáns leigos que cultivan as granxas da contorna monástica. Súmanse tamén as rendas dos bens que foron adquirindo e engrandeciendo o seu patrimonio. Co tempo esta expansión extramuros deu orixe ao enfrontamento cos señores feudais polo dominio das súas terras. Destacan as pugnas cos Aras Pardo e os Andrade, sendo necesaria, no século XIV, a intervención do poder real que dirimiu a favor da soberanía dos monxes.

A Idade Moderna

Co crecemento económico chegou ao seu esplendor nos séculos XVI e XVII, o que permitiu aos sucesivos abades acometer importantes obras nas dependencias monásticas e na igrexa. As vellas instalacións desaparecen e son substituídas por outras máis acordes cos novos tempos e co crecemento da comunidade. Neste sentido afirma en 1668 frei Bernardo de Armuño que: "todos os edificios fixéronse de novo de oitenta anos a esta parte". Comezouse polo claustro regular, refectorio, portería e claustro da hospedería. Ao ano seguinte de terminar leste, arremétese a reedificación da igrexa. Con ela renóvase o estilo arquitectónico, pasando do Renacemento ao Barroco. Tras unha pausa na que se realizan os retablos da Virxe de Cela e o maior, retómanse as obras construíndo o claustro oriental e as dependencias menores. Desde comezos do século XVIII e ata entrado o XIX se habían endureceron as protestas dos aldeáns, que terminaron por negarse a abonar as rendas ao mosteiro. O curso dos acontecementos, invasión francesa e os vaivéns da política española do primeiro terzo do XIX, prexudicaron seriamente ao mosteiro.

Ruína e abandono

O final de Monfero como abadía cisterciense chega no ano 1820. Proclamada a Constitución de 1812, foi anulada por Fernando VII ao seu regreso de Francia. Co Decreto de Extinción de Monacales son exclaustrados, así, todos os monxes do Reino. Un Decreto da Rexencia do Reino do ano 1823 deu a algún deles a posibilidade de regresar; pero acharon un mosteiro inhabitable, desmantelado pola rapiña dos paisanos. En agosto de 1835 produciuse a definitiva exclaustración. En 1854 o arcebispo de Santiago, Miguel García Custa, en coñecemento dos roubos e do penoso estado do mosteiro, distribuíu a algunhas parroquias, en calidade de reintegro, os retablos da igrexa. En 1880 fracasa, a pedimento do cardeal-arcebispo Miguel Payá e Rico, o intento de establecer unha misión. Da mesma maneira fracasan os desvelos de Rodrigo Pardo por restablecer a vida monástica. Baixo o seu impulso, en 1882, instálase unha comunidade cisterciense dirixida por un antigo monxe da Congregación de Castela chamado Manuel Antonio Díez. As dificultades para deter o estado de ruína das instalacións e unha epidemia de vexigas dan ao traste con esta experiencia efémera. Outros intentos, como o de establecer unha trapa, nin sequera chegan a materializarse.

Últimas décadas

O mosteiro foi declarado, por decreto republicano de 1931, Monumento Histórico-artístico; e é mencionado en 1971 na declaración de Conxunto Histórico da Comarca Eumesa. Entre 1951 e 1953 fracasa un intento de trasladar a fachada á nova igrexa de San Pedro de Mezonzo da Coruña. Desde a década dos sesenta do século XX sucédense distintas campañas de restauración. Destaca a levada a cabo baixo a supervisión do arquitecto Pons Sorolla, que consolida as bóvedas, restaura a fachada, realiza a escaleira de acceso ao coro e a cubrición da torre da fachada.

No ano 2003 o mosteiro foi cedido polo arcebispado á Xunta de Galicia por cincuenta anos, prorrogables. En 2004 convócase un concurso de ideas para a rehabilitación integral do mosteiro, co obxecto de convertelo en hotel-spa de catro estrelas. Con todo a crise económica (2008) paralizou desde entón os traballos de rehabilitación.

Elementos principais

Dentro do conxunto arquitectónico cabe destacar a orixinal fachada barroca da Iglesia, construída entre 1622 e 1656. O feito que fai única a esta fachada é o axedrezado dos perpiaños, que alterna cadros de granito e lousa enmarcados por columnas e dúas pilastras con capiteis corintios que se elevan ata a cornixa superior.

Conserva un muro románico, do século XII. Trátase de parte do muro meridional da igrexa primitiva; sobre el cargan as bóvedas do tramo setentrional do claustro regular.

A igrexa posúe planta de cruz latina, nave principal de 65 metros e un cruceiro que dá lugar a unha gran cúpula octogonal. No seu interior destacan as tumbas dos Andrade, donos e señores destas terras nestes séculos, tanto Nuño (O Mao), como Pedro, Diego e Fernán (O Bo) que datan do século XV. A girola, finalizada en 1716, é cadrada con teito en bóveda de canón e con casetones ornamentados; a súa disposición e motivos danlle un cariz xeroglífico que xoga coa imaxinación.

A Portería, á dereita da fachada da igrexa, leva ao claustro da Hospedería (ou occidental); foi comezado por Juan de Herrera en 1574 e terminado cara a 1619. O primitivo era renacentista; hoxe só quedan catro columnas. Anexa está a cociña, do século XVIII.

Encostado á igrexa está o claustro Regular (ou central), o mellor conservado. O primeiro piso está inspirado no claustro da Catedral de Santiago, o segundo é plenamente renacentista. No centro atópase unha fonte. Ao lado sur, encostado á cociña está o Refectorio, unha sala alongada cuberta de bóveda de canón, parcialmente conservada e decorada con grandes casetóns (1611). Ao lado poñente ábrese a Sala Capitular, do século XVII, que comunica coa igrexa por unha antesala.