Igrexa de san Miguel de Eiré (Pantón, Lugo): introdución e interior

Texto de José Manuel Tomé publicado en Arteguías.

Introdución

No corazón da Ribeira Sacra Lucense, dentro do Concello de Pantón e a escasos 3 quilómetros do insigne mosterio de Santa María de Ferreira, a antiga igrexa monástica de San Miguel de Eiré -obra da segunda metade do século XII- levántase nunha minúscula aldea de nome O Mosteiro, topónimo que xa de seu resulta revelador en canto á súa orixe.

Único resto conservado dun antigo cenobio feminino, esta preciosa igrexa monástica de San Miguel de Eiré, declarada Monumento Nacional en 1964 e convenientemente restaurada, funciona hoxe en día como templo parroquial, representando unha das construcións relixiosas máis peculiares e de maior personalidade do románico de Lugo e de toda Galicia.

Apuntes históricos

Pese a non existir documento algún que o constate, é de supoñer que existiu no lugar unha primeira construción prerrománica posiblemente do século X, teoría reforzada pola aparición de varios restos na contorna, o máis coñecido: unha ventá bífora recolocada nun dos muros interiores do templo.

Ventá prerrománica

Atribúese a fundación do actual San Miguel de Eiré a unha muller de nome Excladia Ordoñez, posiblemente en torno aos albores do século XII xa que, con data de 1108, consta documentalmente á fronte da comunidade unha abadesa chamada Aldonza.

Durante todo o século XII sucédense as donacións e concesións de privilexios ao monasterio, algunhas delas de carácter real como a que consta do monarca Alfonso VII en 1129, ou xa a finais da propia centuria a cargo da influínte familia nobiliaria Traba.

Ao longo de toda a Baixa Idade Media o mosterio sufriría un progresivo proceso de declive que tivo o seu punto culminante en 1499, data en que, tras unha reforma da orde, é anexionado primeiro a San Paio de Antealtares, logo a San Estevo de Ribas de Sil e, de xeito definitivo en 1519, ao Hospital Real de Santiago.

Interior

No interior, o que máis chama a atención en San Miguel de Eiré é a citada estrutura que individualiza o espazo da falsa nave transversal que antecede ao presbiterio servindo de sustento á torre. Comunica co corpo da igrexa mediante un arco de medio punto sobre capiteis figurados baixo os cales, prolónganse columnas entregas ata metade do muro e que rematan nunha cabeciña e unha roseta a modo de ménsulas.

Con todo, analizando con detalle a súa estrutura desde o interior, apréciase unha morfoloxía en grao sumo orixinal por estes pagos: o espazo da nave, cuberto con teitume de madeira, presenta planta cuadrangular. 

A continuación, o que desde o exterior podería facilmente identificarse co primeiro tramo da nave anterior ao espazo presbiterial, en realidade é unha pequena nave transversal a modo de transepto non manifestado en planta e cuberta con bóveda. Este singular espazo foi concibido sen dúbida para reforzar o sustento e os apoios da torre campanario que se ergue sobre el.

Nesta igrexa de San Miguel de Eiré os capiteis da nave presentan cabezas humanas volteadas como continuación de follas, piñas, leóns enlazando as súas patas e as xa mencionadas cestas caladas características deste taller.

O arco triunfal é moi monumental, con catro arquivoltas de medio punto sostidas por dúas parellas de columnas de distinta anchura, cuxos capiteis vexetais a base de volutas caladas volven recordarnos a unha dos acenos de identidade do Mestre de Eiré, resultando rechamante como, fronte ao material granítico predominante na construción, para as cestas foron elixidos bloques calizos moito máis maleables.

No cuarto de esfera do cascarón que aboveda o ábside hai pinturas murales góticas cun Cristo en Maxestade datadas a finais do século XV ou comezos do XVI.

Ademais existen varias pezas de interese como a aludida ventá prerrománica, a pila bautismal decorada con sogueados, cruces patadas e flores de lis, ademais de varios cans concibidos para soportar a cuberta de madeira.

Fotos: INICIARTE