O Panteón de París

Para ilustrar o magnífico artico de Virginia Tovar Marís sobre o Panteón de París, utilizo as fotos de que Adriana Villamisar fixo para Iniciarte.

Un ideal que foi descrito eficazmente, en 1780, por Maximilien Brébion, discípulo e colaborador de Soufflot, dicindo de Sainte-Geneviéve: "O principal obxecto de M. Soufflot, construíndo a súa igrexa, foi reunir, baixo unha das máis belas formas, a ligereza da construción dos edificios góticos coa pureza e a magnificencia da arquitectura grega". Formulado implícitamente por Laugier, na descrición do seu modelo ideal de igrexa contido no seu tratado, o ideal greco-gótico era ciertamente compartido por Soufflot, pero non pode dicirse que exista unha relación de consecuencia entre as teorías do primeiro e a arquitectura do segundo, entendendo esta última como unha arquitectura de tese, senón máis ben unha comunidade de intereses, como confirma o discurso académico do arquitecto en 1741. É máis, a relación estreita que debeu existir entre ambos pode ser comprobada no discurso que, en 1760, pronunciou ante a Academia de Lyon, onde non só estableceu unha xenealoxía da obra de Soufflot a partir de Brunelleschi, senón que ademais anunciaba, antes de que se puxese ceremoniosamente a primeira pedra, que o proxecto de Sainte Geneviéve acabaría converténdose na "auténtica obra mestra da arquitectura francesa" e, non podía faltar a observación, continúa sinalando que "ofuscará tamén todas as mellores obras italianas". 

Non convén esquecer que, en neste mesmo sentido, o seu compañeiro de viaxe a Paestum, C. N. Coclün, chegou a escribir que no futuro, no 2355, a igrexa de Soufflot, contemplada en ruínas, sería comparada polos historiadores á fachada do Louvre de Perrault, tan moderna, racional e nacional, establecendo así unha xenealoxía figurativa da modernidade en arquitectura que nacera no contexto da querela entre antigos e modernos.

A igrexa, nacida co ánimo de competir coas de San Pedro de Roma e a de San Pablo de Londres, de C. Wren, e que sería convertida en Panteón pola Revolución en 1791, comezou a levantarse a partir de 1764, aínda que desde había dez anos Soufflot meditaba as solucións constructivas, compositivas, e figurativas do edificio. De feito, estampas gravadas co primeiro proxecto de Soufflot foron publicadas en 1757, aínda que o proxecto definitivamente construído difería en moitos aspectos esenciais que afectaban desde a linguaxe arquitectónico ás solucións estructurais e, sobre todo, á forma da cúpula, cuxa soa presenza acabaría dando orixe a un revelador debate ideolóxico e político durante os anos da Revolución. Pero, en todo caso, o proxecto de Soufflot, nas súas liñas xerais, mantívose comprometido coa realización daquel ideal greco-gótico tan importante para a cultura arquitectónica do século XVIII. A planta da igrexa é de cruz grega, relativamente insólita na tradición litúrxica, se exceptuamos os modelos xa mencionados, aínda que non construídos exactamente así, de San Pedro de Roma e San Pablo de Londres. A diferenza con estes modelos residía, entre outras cousas, no feito de que no interior dos catro brazos das naves o espazo estaba ordenado por columnas illadas que soportaban un entablamento recto, como xa preconizaran Cordemoy e Laugier.

O efecto de transparencia espacial gótica que permitía o uso de columnas exentas e a renuncia militante ás embarazosas pilastras, levou a Soufflot ao extremo de diminuír peligrosamente o volume e espesor dos catro alicerces que debía soportar a cúpula central, o que lle ocasionou non poucas críticas sobre a súa fraxilidade e, ademais, bastantes indecisións sobre as dimensións e forma daquela. Soufflot, para solucionar estes problemas, usou de arbotantes camuflados e cambiou o perfil constructivo das cúpulas e bóvedas facéndoos parabólicos, case apuntados.

Por outra banda, o contido iconográfico de cada un dos catro brazos da cruz representaba unha lectura perfecta desa estreita complicidade que entre o clásico e o nacional suscitou a cultura arquitectónica e artística do Setecentos. Desta forma, un dos brazos debía conter imaxes alusivas ao Antigo Testamemo, outro ao Novo, así como o terceira debía ter representacións que fixesen referencia á Igrexa de Roma e o cuarto á de Francia, todo iso coroado pola exaltación de Sainte Geneviéve na cúpula.

A fachada de templo clásico da igrexa, aínda que inspirada no Panteón de Roma, non só era moito maior, senón que presentaba un ritmo compositivo de tradición francesa. É precisamente ese pórtico da fachada o que acabaría facilitando a conversión da igrexa en templo laico a partir de 1790. As pilastras foron expulsadas desta arquitectura, tan só no exterior, en forma de retropilastras, case coma se dun debuxo que aumenta tenuemente o espesor do muro tratásese, colocounas para reforzar os ángulos da parede.

Durante a Revolución A. C. Quatrémere de Quincy, un dos principais e máis rigoristas e brillantes teóricos do neoclasicismo e do academicismo (é máis, xunto con Laugier e Winckelmann, a súa teoría sobre a imitación é unha das máis fructíferas da época, así como a súa postura crítica cara á mesma existencia da noción de museo, tal como coñecémola desde Napoleón, é só parangonable ao rexeitamento que sobre aquela institución demostrase sempre P. Valéry) de finais do século XVIII e comezos do seguinte, tapiou as fiestras da igrexa non só co ánimo de dotar de maior resistencia constructiva aos muros, senón tamén para evitar a inevitable imaxe gótica e relixiosa que as grandes ventás de Soufflot proporcionaban a un edificio que habería de converterse en Panteón Nacional, laico e revolucionario.

Templo antigo, con pórtico que respondía ao abc do modelo natural da arquitectura definido por Laugier, gótico na súa concepción do espazo, racionalista no uso constructivo das formas, pioneiro o emprego proxectual da orde dórica de Paestum para a cripta, "nacional" no discurso simbólico do seu edilicio, a igrexa de Soufflot representa un periodo especialmente brillante da arquitectura francesa, no que coincidiron a tradición académica espléndidamente representada por Jacques-François Blondel (1705-1774), arquitecto, pero, sobre todo, profesor e tratadista clásico, autor, ademais, das voces de arquitectura da "Encyclopédie", unida á actividade dos xa mencionados Legeay, Marie-Joseph Peyre (1730-1785) e Leroy, tan romanos e piranesianos que chegaron nalgún momento a ser considerados pouco franceses.