Praxíteles: a Venus de Cnido

Como xa dixemos no post anterior, a Afrodita Cnidia é a responsable da continuidade da representación do nu feminino frontal e completo empregada na arte arte  occidental. A orixe desta divina representación foi relatada por Ateneo, que no 200 d.C., conta que foi inspirada pola fermosura de Friné:

“Un día, entre as Grandes Eleusinias e as estas de Poseidón, desprendeuse do seu vestido diante de todos os gregos, deixou  caer os seus longos cabelos e entro una auga coa maior sinxeleza. Serviu de modelo a Apeles cando este pintou a súa Venus Anadiómene (a que xorde do mar), mais tamén a Praxíteles, o seu amante, cando este esculpiu a Venus de Cnido segundo a súa imaxe; sobre o seu pedestal, que se atopa ao pé da escena do teatro, gravou os seguintes versos: Praxíteles fixo esta obra extraéndoa do seu propio corazón, e me agasallou a Friné; eu mesma son o meu propio pago. E se feitizo os encantos, non é coas miñas frechas senón coa miña ardente mirada”.

Praxíteles podería ser coñecido pola abundancia de obras nas que representa o espido feminino (Venus de Arlés, Venus no baño…), mais a obra que lle proporcionou un maior éxito foi, sen dúbida, a súa Venus de Cnido (Afrodita Cnida) datable entre o 364 e o 362 a.C., ao seren considerada como a imaxe feminina máis fermosa de toda a Antigüidade. Pénsese que se teñen conservadas máis de duascentas copias porque o orixal foi perdido na Idade Media probablemente en Istambul.

O  tema, como era habitual ou frecuente no escultor ateniense, é case anecdótico: a deusa, antes de introducirse nun baño, deixa caer coa súa man esquerda elevada a súa vestimenta sobre unha vasilla estando suavemente inclinada cara adiante.

Fronte a antigas deusas da fecundidade, a Afrodita praxiteliana, amosa unha expresión case púdica, ante a irrupción sorpresiva dos seus contempladores no íntimo momento do aseo persoal. Afrodita está representada deixando caer as súas vestimentas sobre un hidria (ánfora para a auga), actuando ambas (roupa e hidria) como soportes estruturais da obra e permitindo que o corpo da deusa rote lixeiramente cara adiante e á esquerda. O seu rostro, ao igual que a posición da man dereita, amosa un relativo pudor. Apóiase nun só pé mentres ten a outra perna lixeiramente dobrada. Poderíase entender coma un símbolo de coquetería feminina (no noso mundo castrexo significaba outra cousa…) o torque que leva no brazo esquerdo.

Plinio lembrou para a posteridade as orixes da fama desta obra ao relatar como os habitantes de Cos, buscando no estudo de Praxiteles unha obra que representara á súa patroa, Afrodita, escolleron á coñecida hoxe como Venus de Arlés por non estar completamente espida.  Os representantes de Cnido, sen embargo, ao estar máis afeitos ao gusto oriental do espido feminino, escolleron  esta outra versión que actuaría desde o século III a.C. como un auténtico reclamo turístico, posto que foron moitos os gregos que visitaron esta illa co obxectivo de contemplar a imaxe, ubicada de xeito tal que permitía a visión por todos os ángulos (no centro dun templeto circular).

Coma todas as esculturas da época, esta Afrodita estivo tamén policromada, sendo o pintor Nicias, habitual colaborador de Praxíteles e artista de recoñecido prestixio no século IV a.C. De feito Luciano de Samosata (século II d.C.) entendía que o pintado era superior en calidade artística ao propio modelado realizado polo escultor.

Esta obra representa o primeiro espido feminino grego completo (peitos desenvoltos, amplas cadeiras, pernas torneadas, nocellos finamente artellados…) sen que estivera presente o asalto dos centauros ás gregas, as amazonas ou ás fillas de Níobe asaetadas por Apolo…  Foi toda unha revolución iconográfica. Por vez primeira o ideal de beleza feminina baseábase na anatomía da muller e non, como na época de Pericles, nunha estrura corpórea de varón. Por todo isto non debe extrañarnos que Práxiteles fora criticado por representaren a unha deusa coa figura espida dunha muller.

Finalmente, pódese anotar que esta Afrodita tivo a súa equivalencia no sexo masculino na figura do Eros de Parion, unha colonia grega do mar Negro e que tamén, ao dicir de Plinio, padeceu o “acoso sexual” pola beleza conferida ao corpo espido por Praxíteles.

Bibliografía: Santiago Moreno Alba. “ Praxíteles. El escultor de la Grecia Clásica". En Descubrir el arte, VIII, n. 99, maio 2007, pp- 26-35.

Créditos das ilustracións:

-De fronte.

-Rostro.

-De costas.