Praxíteles: a escultura grega do IV a.C.

Os traballos do mestre Praxíteles foron os máis copiados da antigüidade clásica. A súa obra, ao dicir do erudito  romano do século I a.C. Varrón era “coñecida para calquera cun mínimo de cultura”.

Tal vez as características máis salientables da súa sexan a gracia nos xestos, a suavidade no modelado, o suave claroscuro, a “curva praxitélica,” e o culto á anatomía xuvenil duns deuses tanxibles.

Na súa biografía hai moitos datos descoñecidos, mais sabemos que naceu en Atenas cara ao 400 a.C., nunha familia de cidadáns acomodados. Probablemente seu pai fora o escultor Cefisódoto o Vello. Morreu entre os anos 330 e 325 a. C.

Praxíteles preferiu o mármore ao bronce, a pesar do cal consérvanse moitas copias das súas obras. Hai que lembrar que as pezas en bronce poden reproducirse a partires dos moldes de fundición mentras cas de mármore teñen a dificultade de que para copialas pola “técnica de puntos” habería que alterar o orixinal tanto na súa pintura como na capa de cera transparente (gánosis) que preservaba as cores e lles daba brillo. Estas dificultades na copia pode explicar as pequenas variantes realizadas polos copistas sobre as pezas orixinais do noso protagonista.

Como no caso doutros escultores gregos, a historia da arte leva moitos estudos adicados a discernir a autenticidade das pezas conservadas, tratando de distinguir entre as obras de Praxíteles , as do seu obradoiro ou as copias romanas. Xa hai máis de 250 o propio Winckelmann publicara, na súa Historia da Arte da Antigüiedade, o primeiro estudo ao respecto. 

Formado parte do obradoiro de Cefisódoto, trasladouse, no 370, á cidade recén fundada de Megalópole, no Peleponeso, onde fixo unha vinte obras e remata a súa formación técnica.

A obra máis antiga da que se ten a certeza da súa autoría é un pedestal de mármore adicado ás estatuas das deusas Deméter e a súa filla Perséfone.

O segundo orixinal conservado, por orde cronolóxica de creación, é a basa de Mantinea, aparecida no pavimento dunha igrexa ateniense en 1887.Trátase de Apolo e Marsias ante as Musas. Sobre o pedestal, segundo Pausanias, estarían as representacións de Apolo, Ártemis e Latona.

O Hermes con Dioniso neno, aparecida nas escavacións alemás do Hereneo de Olimpia, tamén é obra orixinal do escultor ateniense (hai autores que defende que é unha copia realizada polo obradoiro dos seus fillos). 

Quedará para outra ocasión un comentario polo miúdo desta obra, non obstante podemos tirar alguhnas conclusións das características temáticas e formais de Praxíteles: 

-As súas obras presentan un predominio da visión frontal, reforzada pola posición de brazos e pernas.

- Representa a un grupo reducido de deuses (Apolo, Ártemis, Afrodita, Eros, Hermes, Dionisos, Deméter…) no momentos da máxima beleza xuvenil ao tempo que renova tamén a representación iconográfica dos deuses (Afrodita Cnidia, grazas á que conservouse o nu feminino frontal e completo, reconvertido polos cristiáns na representación de Eva)

-Os corpos esculpidos descansan o peso sobre unha única perna, deixando a outra lixeira apoiada sobre o chan ou cruzada, tendo que baixar a cadeira dese lado así como o ombreiro contrario e inclinando a cabeza ao lado da perna que descansa, polo que o conxunto corpóreo fai un “S” ou contrapposto tal e como se iniciara aos comezos do V e que supuxera o remate do período arcaico. A este resspecto debemos indicar a evolución do escultor. Nalgunha das súas primeiras obras (Sátiro escanciador ou a Venus de Arlés) apréciase o contrapposo aínda contido. Cando o “S” adquire maior protagonismo, o que chámase “curva praxitélica ou praxiteliana”, cómpre situar un apoio á figura que ben pode ser un tronco dunha árbore (Apolo Sauróctonos, Sátiro en repouso), unha cerámica (Venus de Cnido) para evitar que o desprazamento do centro de gravidade cara adiante ocasione a súa caída.

-Os corpos representados corresponde a persoas relativamente novas, en plena mocidade, mais non como corpos musculosos. Lembremos que ata entón era característica da escultura grega a diárthrosis ou a representación clara das masas musculares e das articulacións. Fronte a iso, Praxíteles aplica nas súas obras unha suave gradación nas súas partes, unha especie de “sfumato”.

-Outra característica é a permanente “gracia”, fronte a calquera expresión radical de sentimentos, Praxíteles busca a templanza.

Imaxes:

-Hermes con Dionisos.

-Apolo Sauróctonos.