Teatro romano de Segóbriga (Saelices, Cuenca)

 E por fin visitamos Segóbriga...

Comezouse a súa construción en época do emperador Augusto, terminándose a finais do século I , sendo inaugurado, probablemente, en tempos de Tito e Vespasiano, cara ao 78 d.n.e., conforme indicaba unEha gran inscrición monumental cuxos restos apareceron entre as ruínas.

Foi financiado por un rico e poderoso personaxe senatorial, do que descoñecemos o seu nome, pero do que sabemos que foi gobernador ou pretor da Provincia Aquitana entre os anos 76 e 79 d.n.e. grazas ao texto de parte dunha inscrición monumental cuxos restos apareceron entre as súas ruínas.

O conxunto en si, aínda que de dimensións sensiblemente máis pequenas ca outros teatros peninsulares, é dunha complexidade e orixinalidade dignas de apuntar: baixo parte do seu garderío construíuse un corredor de paso abovedado, e sobre el, no súa parte norte unha serie de edificacións que integraban o conxunto dentro do recinto amurallado, aínda que o teatro estivese fisicamente, fóra.

Edificado, como era habitual, sobre unha ladeira para apoiar a bancada directamente sobre a rocha. Facilitouse así, en primeiro lugar o seu construción e indirectamente a súa conservación. Tamén foi este un dos motivos para que a súa localización fixásese fóra da murralla, enfronte do anfiteatro. De pequenas dimensións, dispoñía dunha capacidade para uns 2.500 espectadores.

A cavea era practicamente semicircular e a scanea rectangular, estrutura típica do teatros romanos. A bancada dividida en tres zonas en altura, a summa, a media e a ima cavea, separados por muretes ou baltei e comunicados por escaleiras, que á súa vez dividía en sectores verticais chamados cunei. Actualmente consérvanse en bo estado a ima e media cavea, enterradas durante anos. A summa cavea, hoxe desaparecida, situábase sobre unha bóveda corrida que se apoiaba na muralla e formaba unha rúa cuberta. Esta comunicaba as dúas portas da cidade. Posiblemente, encima situaríase a tribuna principal, habilitada directamente co interior da cidade por un acceso utilizado polos grandes personaxes da época.

A orchestra, case semicircular está delimitada polas tres bancadas destinadas ás autoridades, a poedria, e o frons pulpiti, decorado con pilastras e columnas acanaladas en espiral, sobre o que se sitúa o pulpitum.

Aínda que, a bancada consérvase en moi boas condicións, a escena -scaenae- está practicamente destruída ata os seus cimentos. Polos restos podemos concluír que a scaenae frons estivo decorada moi profusamente, e dispoñía de columnas acanaladas en espiral, de influencia oriental. Tiñan capiteis corintios e pedestais con estatuas decorativas, todas elas presididas pola "deusa Roma". Posiblemente a súa estrutura compoñíase de dúas ordenes de columnas superpostas, coroadas por un alquitrabe e a cuberta. Tras elas distribuíanse corredores e estancias para os actores.

Detrás de todo o conxunto, alzábase unha estancia cun altar, o que resaltaba o carácter político e relixioso que tiñan os teatros romanos.

Texto procedente de: Spanishart e de Turismo Castilla la Mancha. Visitade a web do xacemento.

Caldoval: xacemento romano en Mugardos (A Coruña)

 

O Museo

O museo de Caldoval está concibido como un Centro de Interpretación do xacemento romano atopado en Mugardos. O proxecto foi adxudicado ao estudo de Afonso Penela, que deseñou para tal efecto un edificio mausoleo que pretende recuperar a cota do nivel do mar, altura orixinal da villa a mare de Caldoval. Unha proposta arquitectónica e escenográfica que fainos esquecer o contexto contemporáneo e lévanos, a través dunha rampla en espiral descendente, a un espazo neutro de grandes dimensións para poder apreciar en estado virxe os restos de hai 2.000 anos. Unha gran pasarela paraboloide rodea o xacemento para poder contemplalo dende varias alturas e perspectivas.

O Centro de Interpretación de Caldoval, finalizado no 2015, aséntase sobre unha parcela de 10.500 metros cadrados, con aparcamento e plantación de árbores. No seu interior, de 1.600 m2 construídos, hai unha sala de exposicións con materiais orixinais e recreacións de utensilios, roupas, xogos, pelotas, vaixela cerámica…; e varios audiovisuais de gran tamaño que reproducen o estilo de vida das persoas da época e o uso que facían das termas.

 TRASLADO

Cando en 1997 se localizan unhas estruturas murarias en terreos da empresa Reganosa, na parroquia de San Vicente de Mehá, en Mugardos, non se coñecía aínda a relevancia histórico-patrimonial do achado. No 2001, realízase unha primeira escavación para avaliar a importancia arqueolóxica dos restos. É aí cando se determina que estamos ante un importante xacemento de época romana. Sería necesaria unha segunda escavación noutro sector da parcela para determinar a natureza do xacemento, probablemente unha Vila Romana do século I d.C, cuns baños domésticos. É a partir deste momento cando se comeza a pensar no traslado e musealización dos restos. En agosto de 2004 retómanse os traballos arqueolóxicos para finalizar a escavación do xacemento e comézanse a trasladar as estruturas dos baños. Estes traballos finalizan en abril de 2005.

 Características

O xacemento de Caldoval é ata agora o único baño doméstico (balneum) con palestra atopado en todo o noroeste peninsular. Uns restos romanos en gran estado de conservación que pertencen a unha villa a mare atopada na enseada de Santa Lucía, en Punta Promontorio, no Concello de Mugardos. Esta residencia rural pertenceu seguramente a unha persoa da elite galaico-romana, quizais un rico comerciante ou alguén dedicado á explotación de produtos mariños como as salgaduras de peixe, moi frecuentes por toda a costa galega e mesmo na ría de Ferrol, no xacemento da enseada de Cariño. Estivo en funcionamento entre os séculos I. e V d.C., na época do Imperio Romano, e era habitual que a persoa propietaria non vivira permanentemente na vila, deixando a administración da mesma a cargo dun villicus.

As escavacións realizadas entre o 2001 e 2006 nos terreos da empresa gasística Reganosa, identificaron dúas zonas con restos de construcións romanas. A primeira zona é o denominado Sector 1, no que se atoparon ata 5 estancias que parecen estar relacionadas con actividades produtivas e comerciais. A parte musealizada correspóndese co Sector 2, un edificio termal dedicado á hixiene, á saúde corporal e probablemente tamén á práctica do deporte. Algunhas construcións do xacemento estaban afectadas polo efecto das mareas. Temos que ter en conta que a liña de costa ten sufrido diversas alteracións desde a época romana. Moitas das dependencias domésticas como a cociña (culina), as habitacións (cubiculi), etc.., non foron identificadas.

 

 PALESTRA

Un dos elementos máis destacados do balneum de Caldoval é o gran patio exterior rodeado de muros localizado na zona orientada ao mar. Segundo algúns arqueólogos podería tratarse dunha palestra. Un espazo que no mundo romano adoita estar dedicado á práctica deportiva, ao exercicio, os xogos de pelota, pero tamén ao paseo e ao ocio en xeral. O interese deste recinto ten que ver co feito de que as palestras aparecen frecuentemente en termas públicas, pero son moi escasas en baños domésticos como o de Caldoval.

Nun lateral do patio atópase unha zona porticada que frecuentemente era usada como espazo complementario á palestra e nela podíanse realizar algúns exercicios físicos, practicar xogos de mesa e outras actividades de lecer, especialmente nos momentos en que as condicións climatolóxicas non permitían o uso da área exterior. Nesta zona do pórtico foi encontrada unha estrutura cónica de ladrillos de uso non identificado. Podería tratarse dun impluvium ou colector de augas, ou dunha fonte para refrescarse, pero a súa funcionalidade aínda non puido ser confirmada.

 

 FRIGIDARIUM

Na zona dos baños propiamente dita, temos o conxunto das estancias frías chamado frigidarium. En Caldoval esta parte do balneum está formado polo vestiario ou apodyterium, (onde se poñían as roupas de baño, realizábanse masaxes, e agardaban quenda para entrar nas estancias quentes) e máis a bañeira de auga fría ou alveus. En realidade non se trata dunha bañeira como podamos entendela hoxe; máis ben é un cubículo cadrado que podía ter as dimensións dunha piscina, nese caso chamaríase natatio. O alveus de Caldoval está en moi bo estado, conservándose incluso o revestimento opus signinum do fondo; motivo polo cal decidiuse trasladar esta peza enteira mediante unha técnica de encofrado. O circuíto termal continuaba no tepidarium ou habitación morna. 

En Caldoval ten a peculiaridade de ser probablemente reconvertida nalgún momento en sudatorium ou estancia quente seca, posto que hai un praefurnium (sistema de calor por combustión externa típico das termas romanas), dun momento posterior.

 

CALDARIUM

O caldarium está formado polo conxunto das salas quentes, que son calefactadas grazas ao hypocaustum. Este sistema, inventado polo enxeñeiro Gaio Sergio Orata, consistía nunha cámara de aire baixo o chan alimentada pola calor do forno exterior. Está sostida por columnas ou pilae de ladrillos que serven de apoio para a base chamada suspensura, formada por outros ladrillos chamados bipedalis (de 2×2 pés romanos). O hipocausto aparece tapiado na súa conexión coa sala quente primitiva, onde se sitúa a apertura do primeiro praefurnium, de aí a hipótese do cambio de uso da sala tépeda. O caldarium en Caldoval pode estar formado por un laconicum, ou sala de vapor a 55º, e un alveus de auga quente, a uns 40º. O normal despois era desandar o camiño cara a sala morna e finalizar os baños no alveus de auga fría para pechar os poros.

No xacemento de Caldoval tamén podemos ver as vías de evacuación das augas. Unhas canles feitas con base de lousa e laterais de xistos que se dirixen ao mar. Estas canalizacións colectarían as augas pluviais e as augas sucias que sairían das bañeiras; nas que se atoparon orificios de saída e unha tubaxe de chumbo.

TEXTO: Museo de Caldoval.

FOTOS: Inicarte

 

As termas romanas de Toledo

 

Localízanse na Praza de Amador dos Ríos, número 4. A visita realízase nunha sala duns 50 metros cadrados. Estes restos foron descubertos en 1986.

O texto procede do Consorcio de Toledo.

Os restos arqueolóxicos aquí conservados convértense en referentes dos sistemas e procesos construtivos empregados na Enxeñería e Arquitectura romanas de carácter civil, algúns dos cales, como o emprego do formigón de cal (Opus caementicium) ou o uso do arco formado por doelas de pedra, supuxeron unha auténtica revolución tecnolóxica na Hispania da época. Estas innovacións atópanse ben representadas neste lugar, contando tamén cun tramo de canalización ou galería abovedada fabricado con Opus Caementicium e un arco formado por doelas graníticas almofadadas, que deberon formar parte da subministración de augas limpas á cidade e, en concreto, dadas as súas dimensións, do abastecemento aos edificios públicos de maior importancia.

Como xa indicamos,  sobre estas estruturas dispúxose un complexo arquitectónico cunha funcionalidade exclusivamente balnear ou termal. Os restos aquí documentados configuran polo menos dúas estancias, a primeira delas mal coñecida polo momento, sendo a segunda unha estancia rectangular (aproximadamente 12 x 10 m.: 120 m2), cuxo subsolo foi dotado dun sistema de calefacción (hipocausto)  destinado  a caldear o alzado  da sala, configurándose como unha sorte de sauna ou sala cálida (caldarium), básica no ritual romano do baño e presente en todas as construcións termais do momento. 

As dimensións deste  caldarium, a coidada planificación da súa construción e os materiais utilizados na súa decoración (mármores, estatuas) permítennos indicar un carácter público do edificio, levantado, sen ningunha dúbida, baixo os auspicios do poder Imperial.

Polo que respecta á cronoloxía dos restos, aínda que na súa edificación pódense apreciar dous momentos construtivos claramente diferentes, corresponden a un período situado entre fins do s. I e mediados do século II d. C. Co tempo, o edificio debeu arruinarse, sendo afectado e reutilizado por novas estruturas levantadas en épocas posteriores, tales como o silo datado entre os séculos XII a XIV; os dous alxibes emprazados no seu sector occidental, datados a partir do século XVI, ou os piares de ferro que soportan a estrutura edificada do actual inmoble, levantado a principios da década de 1990.

No ano 2002, o Consorcio da Cidade de Toledo decide abordar a posta en valor destes importantísimos restos arqueolóxicos dentro dun proxecto global de recuperación da memoria histórica da cidade. En primeiro lugar conséguese que o inmoble que se atopaba nunha situación deplorable, sexa cedido ao propio Consorcio por un período de 25 anos, mediante un convenio asinado en setembro de 2002. Posteriormente, xa en 2003, abórdanse as obras de restauración que se estruturan en varias fases. Primeiro realízase unha profunda investigación arqueolóxica, exposta como intervención directa no subsolo: en segundo lugar, abórdase a reconstrución parcial das Termas Romanas para facilitar a súa comprensión, e, por último, leva a cabo a adecuación do espazo para que sirva de Oficina de Atención ao Cidadán e en especial ao investigador, unindo a revalorización do Patrimonio e a utilidade funcional nun só inmoble.

FOTOS: INICIARTE

A vía romana de Valmardón (Toledo)

 Na visita realizada á  mesquita de Bab al Mardum en Toledo sorprendeume esta clazada romana. Copio o texto Toledo Monumental.

A escavación efectuada no ano 2006 ofreceu resultados sorprendentes. Por unha banda o descubrimento na chaira norte dos xardíns da mesquita, dunha calzada romana de grandes laxas de granito de 5 metros de anchura que discorría en dirección norte-sur e baixo ela unha cloaca que circulaba ata a coñecida cloaca de  Valmardón, conservada baixo a porta deste nome. O sector do edificio da mesquita constatouse que foi no Toletum romano unha canteira de roca, posiblemente relacionada coa construción da próxima muralla romana da que moi preto se conserva unha torre circular baixo a actual Porta do Sol.

O descubrimento baixo a Mesquita e fronte á porta de Valmardón dun importante tramo de rúa romana, pavimentada con laxas de granito, revoluciona o descuberto ata o momento. Dunha parte, permite avanzar no coñecemento deste tipo de vías en relación coa urbanística de cidades como Toledo, doutra, amplía de forma  signifi cativa o esfameado inventario de restos romanos nesta cidade. Aínda que o descubrimento superou calquera expectativa, en nada estraña a súa localización, ao atoparnos nunha zona da cidade que, as fontes antigas, sempre describiran como o seu acceso principal. Así, os escasos achados desta época publicados fálannos da existencia a escasos metros da muralla romana.

Esta muralla discorrería pola cota 500 e localizáronse tramos no convento de Carmelitas e baixo a actual porta do Sol. O resto mellor estudado e que nos pode axudar a comprender a contorna amurallada e urbana desta zona é, sen dúbida, a torre descuberta baixo a porta do Sol (Rubio Rivera e Tsiolis  Karantasi, 2004: 231). A cronoloxía do contexto arqueolóxico da torre fai presupoñer que a construción da muralla hai que situala na segunda metade do século I d. C. Estes autores argumentan que en Toletum promoveuse a construción da muralla en consonancia coa etapa na que accedeu á municipalidade. De feito, nesta mesma dirección apuntan ao deseño do armazón urbano  ortogonal, con eixos cruzados e entrecruzados en ángulo recto e cunha orientación coincidente cos puntos cardinais, así como a rede de saneamento hidráulica.

A pesar diso, o acceso principal á cidade romana seguía sendo unha incógnita. Tanto Rubio como Tsiolis presupuxeron no seu día que o emprazamento de Valmardón era un firme candidato para situar a principal porta romana nesta vertente (Rubio Rivera e Tsiolis  Karantasi, 2004: 231). Algo indica que non estaban moi afastados nas súas predicións. O tramo de viario urbano localizado baixo o conxunto do Cristo da Luz vén completar parte do quebracabezas do armazón urbano do Toledo romano. A rúa descuberta posúe unha dirección norte-sur, conta con 7 metros de lonxitude e 4  m de anchura (aínda que a súa anchura real viraría ao redor dos 6 metros). Este pavimentado está composto mediante laxas ou placas de granito de grandes dimensións que se dispoñen en fiadas ou  tongadas  pseudo regulares, formadas por pezas de forma  prismática, e nas que se alternan as fiadas formadas por placas de gran tamaño (120 x 40 x 15  cms), coas fiadas fabricadas con laxas de menores dimensións (60x 40 x 15  cms.). Cabe destacar que as placas que conforman a  superficie de calzada ou pavimento de rodadura, conservan marcas dos entalles realizados para facilitar o tránsito das rodadas dos carros, así como resaltes e diferenzas de nivel entre elas, que facilitarían salvar a pendente da mesma, freando as rodas dos vehículos no sentido contrario da marcha.

No estado actual das nosas investigacións, o tramo de viario público escavado parece ter continuidade en sentido norte e sur. No primeiro caso, a disposición do trazado permite expor a hipótese da súa continuación en liña recta ata a Porta de Bab ao Mardum, mentres que en sentido sur é claramente amortizada pola construción da Mesquita, que desta maneira ocupou un espazo que antes fora dedicado a vía pública.

Dentro da  clasificación que os propios romanos, en función da súa importancia e punto final de destino, facían das súas vías públicas e que nos chegou por un documento administrativo redactado por  Siculus  Flaccus no s. I d. C. (Adam, 1982: 300), as características do noso exemplo permiten adscribilo ao primeiro tipo: as  viae pvblicae, sufragadas polo Estado e equivalentes no caso urbano ás grandes rúas monumentais, ben cardini ou decumani.

 

(Ruiz Taboada e Arribas Domínguez)

O circo romano de Toledo

 

O circo romano de Toledo foi construído durante o século I, durante o mandato do emperador  Octavio Augusto ou o emperador  Tiberio. Posiblemente, a súa construción quedou incluída dentro do plan que o emperador emprendeu por todo o Imperio para dotar a todas as grandes cidades de edificios públicos, como termas, teatros, anfiteatros, ou foros, co obxectivo de potenciar a romanización nestas zonas. En concreto, o circo romano situouse no norte da cidade romana.

A pesar de estar pouco investigado, xa que máis da metade da infraestrutura aínda permanece sen escavar, as súas similitudes con outros circos da península, como o de  Augusta  Emerita, permiten afirmar que o seu aforo debía ser entre os 15.000 ou 30.000 espectadores, o que inicialmente resultou suficiente para cubrir as necesidades da urbe así como doutros pobos dos arredores. O circo romano tiña unhas dimensións de 422 metros de longo por uns 112 metros de ancho.

Dadas as dimensións do circo, como sucedeu en case todas as cidades  hispanorromanas, este situábase nos arredores do recinto amurallado; é seguro que desde a cidade existise unha calzada dirección ao circo, a cal non foi atopada.

O declive (…) chegou coa chegada do cristianismo, que rexeitaba este tipo de eventos  púdicos. Finalmente, foi coa chegada da dominación visigoda cando acabou abandonándose. A partir deste intre, comezará o espolio dos perpiaños de granito que cubrían o Opus  Camenticium para  reaprovecharlo noutras construcións. Este espolio estenderase durante practicamente toda a Alta Idade Media.

Durante a etapa musulmá, polo menos inicialmente, as bancadas do Circo foron utilizados por comerciantes para situar aí os seus establecementos. Máis tarde, os árabes utilizaron o circo como cemiterio, do que poden observarse a primeira ollada moitos vestixios. Actualmente, o cemiterio medieval permanece aí, o que converte ao parque arqueolóxico nun importante cemiterio medieval.

Durante a Baixa Idade Media, é posible que acabase o espolio, aínda que os edificios quedaron abandonados nos arredores da cidade medieval, o que facilitou que os anos os sepultasen e que os Toledanos esquecesen a localización dos mesmos.

O texto procede da Wikipedia (corrixín un erro cronolóxico). Información municipal sobre proxectos de mellora en 

CIRCO ROMANO DE TOLEDO PROYECTO DE ACONDICIONAMIENTO YPUESTA EN VALOR

Información con fotografías antigas en Toledo olvidado.

Fotos: INICIARTE