Igrexa de Santa María en Quintanilla de las Viñas (Burgos)

Unha das obras visigodas pola que sempre sentín grande atracción foi por esta, actualmente, pequena igrexa burgalesa. O texto que vos presento a continuación é unha parte do interesante artigo publicado sobre a mesma en jdiezarnal, centrado no exterior da edificación. Para ter un maior coñecemento da mesma podedes ler o artigo completo así como visitar a Wikipedia que é de onde procede a ilustración da planta orixinaria do templo.

"A primeira constancia exacta da igrexa, esta confirmada por un documento do ano 879 do Cartulario de San Pedro de Arlanza relativo á restauración da igrexa, por parte de Gundisalvo Telliz, conde de Lara. Ademais nun dos capiteis da ábsida alúdese aos benefactores do seu refundación ou á restauración que comentamos. Fálase de Flamola, esposa de Gundisalvo Telliz. O problema da cronoloxía de Santa Maria divide aos investigadores, polo menos no concernente á decoración escultórica, posto que a arquitectura garda as caracteristicas de epoca visigótica, sen ningunha dúbida. Durante a Idade Media dependía do Mosterio de San Pedro de Arlanza. Parece ser que a igrexa mantívose en pé ata o século XIV, momento o cal e por haberse esborrallado a igrexa, ao abade de Arlanza mandou retirar de alí os restos de varios familiares dos condes de Castela. 

Restos actuais da igrexa e reconstrución da planta

 En canto á estrutura e técnica da igrexa, pode considerarse unha das de maior empeño monumental dentro da arquitectura visigoda coñecida, aínda que o que se mantivo en pé sexa a cabecera ou ábsida e o brazo do cruceiro, mentres que o demais debe restituírse polas pegadas das cimentacións que aínda poden observarse. Á vista do que hoxe se alza en pé e os restos atopados pódese afirmar que se se trataba dunha igrexa, de ábsida única cadrada, coa presenza dun longo transepto finalizado en dúas habitacións ou anexos (hoxe desaparecidos) e un aula basilical de tres naves, separadas mediante alicerces, sendo a nave central máis ancha cas laterais. A existencia das dúas estancias laterais, no transepto, apuntaría a posibilidade dun igrexa de tipo monastico. 

 A igrexa estaba moi compartimentada, creándose espazos pechados mediante tabiques no seu interior. Precedia á nave principal, un vestibulo ou pórtico, flanqueado á súa vez por dous pequenos espazos pechados, nos laterais. Este pórtico triplo, era da mesma anchura que a nave principal, o que lle daba maior reforzo en planta a unha estrutura de forma basilical. O espazo interior como xa dixemos, moi compartimentado, ilumínase mediante unhas pequenas fiestras altas e moi estreitas. Na cabeceira, ábrense fiestras abocinadas que iluminan o interior e a parte do crucero que queda en pé. 

 O aparello é de grandes sillares de pedra arenisca, asentadas en seco. A construción, está realizada con sillares ben encadrados, mesturando a arenisca e a caliza das zonas próximas coa presenza de arcos de ferradura. En todo o seu perimetro, o edificio reálzase con frisos decorativos, que representan esculpidos nun relevo superficial, motivos xeométricos e vexetais, asi como monogramas, ao xeito bizantino. 

O transepto é unha nave de 3,20 metros de ancho e 10,40 metros de lonxitude, en cuxa parte central fórmase un cadrado algo máis amplo polo estrechamiento dos muros; a este cadrado ábrese o arco toral da capela maior e o van de paso cara ás naves. Aínda que o espazo é apropiado para a existencia dun abovedamento, o alzado dos muros non conserva ningún indicio de arranque e serían necesarios dous arcos transversais para formar un cimborrio; a comunicación coa nave principal mantén en pé case seis metros de altura coas súas mochetas verticais, polo que debe supoñerse que as dúas naves estuvieron cubertas con armaduras de carpinteria, que podían formar na intersección un corpo máis elevado. 

A capela maior é cadrada e conserva nas esquinas os arranques dunha bóveda vaida que puidese ser a orixinal; a separación entre a capela e o cruceiro está formada por un arco de ferradura, cunha traza e decoración de excelente calidade. As xambas do arco están retranqueadas para deixar espazo a dous fustes de columna que descansan en bloques prismáticos e estan rematados por outras dúas pezas, a modo de impostas, que penetran no muro; estas impostas son as que mostran a coñecida representación do sol e a lúa. 

O acceso á igrexa realízase por unha porta adintelada aberta no lado sur do transepto. Existe outra porta hoxe cegada situada no que debia ser o crucero da igrexa, é dicir o punto onde se unia a nave principal co transepto. En resumo podemos dicir que grazas ás excavacións efectuadas nos arredores da parte conservada, podemos coñecer a estrutura completa da igrexa. Sería aparentemente similar á dunha basilica, aínda que na súa ordenación interior a importancia do brazo do cruceiro dá lugar á creación dunha igrexa de cruz latina, na que os espazos das capelas, o brazo do cruceiro e a nave principal forman un mesmo ambiente ritual, sen cerramientos maiores que o de arco toral. 

O resto das dependencias, separadas por portas estreitas e desprazadas cara ás esquinas, formaría espazos secundarios, con funcionamento ocasional alleo á liturxia fundamental. 

A decoración da igrexa é un dos seus aspectos máis intereresantes. Pódese dividir en dous grupos diferentes, unha ornamentación a base de frisos aos longo dos muros e outra decoración a base de grandes bloques de pedras (capiteis-imposta) con decoración figurada. A destacar os frisos ao longo dos muros no exterior. Tres frisos superpuestos, correspondente a tres fiadas alternadas de bloques de pedra, decoran os muros exteriores conservados tanto na zona do testeiro como na parte do transepto. A arquitectura parece insere aquí no seo dun rico repertorio decorativo. 

A orixe dos diversos entrelazados e motivos de ornamentación hai que buscalo na arte clásica, na arte sasánida ou nos tecidos de Oriente. Tamén poden establecerse comparacións coa orfebreria visigoda contemporánea. O mais baixo dos frisos externos da cabecera, corresponde a unha temática de zarcillos vegetales, racimos de uvas e elementos florales. No friso intermedio tamén aparecen monogramas ao estilo bizantino de dificil interpretación. Altérnanse dentro de circulos estrelas de seis puntas alternando cos monogramas dispostos en forma cruciforme. O friso superior compóñeno representacións netamente bizantinos ou orientais, como son perdices, pavos reais, grifos ou cuadrúpedos dentro de circulos de sogueado. Indicouse a posibilidade de dúas mans ou talleres na elaboración destes frisos, un correspondería ao friso inferior e o segundo taller corresponderíase cos frisos intermedio e superior. 

Tanto os muros laterais da cabeceira como os brazos do transepto conservados, posúen tamén orlas decorativas en relevo, pero neste caso dous frisos, que se corresponderían coas prolongacións dos frisos intermedio e inferior do testeiro da cabecera. 

Unha orixinalidade da cabeceira deste edificio podémola atopar en tres grandes bloques salientes no testeiro, que proporcionan un constraste á verticalidade do templo e aos seus tres grandes frisos esculpidos. Se no situámos fronte á ábisda poderemos ver a porta de entrada á súa esquerda".

Fotos: INICIARTE.