A escultura grega: técnicas

"As primeiras esculturas gregas, - máis ou menos as que van desde mediados do S. VII a.C. ata case a metade do S. V a.C. - foron executadas en gran medida a base de labor do punteiro.
 

Noutros períodos utilizouse intensamente o trépano, e non é de estrañar así que os resultados varíen considerablemente. No entanto, os útiles máis importantes foron sempre, e seguen séndoo, o punteiro, o cincel plano e o dentado, e o trépano. (...) O golpe de punteiro, aplicado ao bloque en ángulo recto produce, máis que surcos, muescas.

Temos que supor a existencia dun estadio preparatorio inicial, anterior ao da execución que presenta esta inacabada figura arcaica. En primeiro lugar, o escultor debeu desbastar o bloque de mármore ata conseguir unha forma máis ou menos regular. Unha vez feito isto. O máis probable é que debuxase nos diferentes planos do bloque rectangular, a figura de fronte, de costas e de ambos os costados. E é moi probable que o fixese así por razóns inherentes ao mesmo procedemento, pois o escultor tivo que necesitar unhas liñas directrices que lle permitisen levar a cabo unha interpretación coherente da súa figura. Ademais, sabemos por moitos exemplos posteriores que, calquera que fose o lugar e o momento histórico, o artista que traballaba directamente sobre a pedra sentía sempre a necesidade de trazar antes un debuxo sobre a superficie do bloque.

Seguindo, pois, estas liñas previamente debuxadas, o escultor empezou a traballar co laborioso punteiro. Nesa fase abandonouse a execución, pero o aspecto da estatua inacabada é o bastante revelador corno para que podamos reconstruír a partir del todo o sistema de traballo (...) É evidente que non se limitou a traballar exclusivamente por unha banda, a profundar primeiro por unha soa das caras do bloque e logo por outra e outra, senón que viu a necesidade de facelo simultaneamente polas catro caras. De seguir, fíxoo da mesma forma: quitando, lenta pero continuamente, unha capa tras outra de todo o contorno da figura. No paso ou pasos seguintes utilizaría uns punteiros máis finos, para terminar pulimentando as zonas rugosas mediante procedementos abrasivos. (…)

Cara ao ano 500 a.C. produciuse nesta situación un cambio importante, ao dispor os escultores de útiles moito máis duros, de ferro ou aceiro, que fixeron posible o golpe oblicuo e outros avances nas técnicas escultóricas.

Os perfís dunha figura  revelan claramente a forma que tiña o bloque orixinal. Fronte á obra xa terminada temos unha seguridade aínda maior de que, mentres traballaba na parte anterior, na posterior e nos lados, o escultor tivo que orientarse en todo momento polas figuras que antes de empezar debuxase no bloque: ao enfrontarse a cada unha das caras das súas estatuas, o escultor grego desta época razoaba como un delineante, coma se enfrontásese a un debuxo lineal.

A consecuencia deste procedemento é que a estatua ten necesariamente catro vistas ben diferenciadas. (...). Poderiamos chamar a esta estatua plurifacial, ou multifacial, pois ten catro caras claramente separadas, ou mellor separables. (...)

Claro é que unha figura así está lonxe de ser unha obra realista no sentido moderno deste termo, a pesar do cal posúe unha asombrosa vitalidade, está rebosante da enerxía da vida. Ten ademais unha superficie de calidades suaves e cálidas, case aterciopeladas. Iso débese non soamente ás características do mármore grego -poroso e cálido-, senón tamén, e sobre todo, ao proceso de traballo que se empregou nela e que acabo de describir brevemente. As infinitas muescas producidas polo punteiro, aínda que logo suavícellas por medio de abrasivos, crean, por así dicilo, unha serie de vibracións baixo a superficie que evocan a sensación dunha pel palpitante. E se percibimos, máis que o carácter esencialmente plano de cada unha das caras, as enormes calidades escultóricas do conxunto, iso é debido á paciente e intelixente labor de punteiro que intervén na execución deste tipo de estatuas. (...)

Cara a mediados do século V pode dicirse que o punteiro deixara xa de ser o útil fundamental dos escultores gregos. Chegoulles entón a hora ao cincel plano, ao cincel dentado e ao trépano. Aínda que este último empregábase xa desde os primeiros momentos da escultura grega, ata moito tempo despois non se explotaron totalmente as súas posibilidades.(…) Desde que se descubriu que permitía, non só facer orificios en profundidade no mármore ou a pedra senón tamén socavar un material duro da forma máis audaz e producir así uns efectos á vez realistas e pintorescos, converteuse nun importante recurso ...

... Os arqueólogos que nos precederon pensaban que ata o século I antes de Cristo con Praxíteles non se descubriu unha técnica mecánica para o traslado do proxecto do modelo ao mármore. Agora con todo, crese que os gregos empregaron xa moito tempo antes un método desa clase, coñecido xeralmente como método de puntos, e que consistía en establecer coa maior precisión posible unha serie de puntos paralelos no modelo e no bloque de mármore (…). Esta técnica, por outra banda, lévanos de novo ao trépano, pois só con este podían establecerse no bloque de mármore os puntos correctos e á profundidade correcta. A finais da época antiga usouse este método en forma moi prudente, e principalmente para fixar uns cantos puntos esenciais na superficie do mármore. (...)"

Rudolf Wittkower. La escultura: procesos y principios. Madrid, Alianza forma, páxs. 20-39.

Fotografías de INICIARTE:

-Torso grego no Wilwakee Arte Museum. -Laocoonte nos Museos Vaticanos.