Millais: Ofelia morta

Hunt Millais. Ofelia morta.

1851-1852. 76x112 cm. Tate Gallery

John Ruskin, un dos mellores críticos europeos do século, pensaba que na sociedade moderna non podía existir unha arte moderna. Para que a arte puidese sobrevivir, había que cambiar a sociedade, e esta debía ser a misión dos artistas. Do mesmo xeito que propugna para a arquitectura o retorno ao gótico, para a arte figurativa sostén a volta aos "primitivos", que para el eran os artistas anteriores a Rafael, é dicir, anteriores ao pecado de orgullo que fixera da arte unha actividade intelectual. Ruskin será o conselleiro e o defensor da confraternidade dos Prerrafaelitas, formada en 1848 por Hunt, Millais e Rossetti.

Millais foi a figura máis destacada da pintura inglesa a mediados do século XIX. Compoñente do grupo londinense coñecido como A Hermandad Prerrafaelita, xunto a outras grandes figuras do momento como William Holman Hunt ou Dante Gabriel Rossetti, que recorrendo a unha estética regresiva intentan manifestar os seus ideais no campo da creación artística como resposta á sociedade industrial da súa contorna, inspirando a súa obra no pasado pictórico e rexeitando, non só a arte da súa época, senón todo aquel non que fose anterior á figura de Rafael.

Este grupo de novos pintores buscaban, coa súa actitude, revitalizar a linguaxe pictórica inglesa que parecía perder a súa seriedade e sinceridade.

Nun principio os prerrafaelitas crearon unha arte de temática cristiá que foi cedendo o seu sitio a outra de tipo máis literario, en ocasións con marcados tintes eróticos.

Os fundamentos artísticos dos prerrafaelitas céntranse principalmente no seu propósito de recorrer a “temas serios e elevados”, baseándose no estudo e fidelidade absoluta á Natureza cun “rigoroso escrutinio dos feitos visibles” que conseguen levar ás súas teas mediante o uso dunha liña fina e dura na conformación das súas figuras, unha precisión case fotográfica no detalle, ademais tamén se atopan entre as características comúns deste grupo a ausencia do claroscuro, unha textura lisa e puída, o uso de cores brillantes e a recurrencia aos elementos de carácter simbólico.

A precisión dos detalles e o gusto polo uso de cores frías poden ser interpretados por unha forte influencia da pintura flamenca, pois recordemos como estes artistas miran cara ao pasado á hora de tomar referencias artísticas.

Na imaxe podemos observar unha das obras máis famosas deste pintor. Esta obra está inspirada no personaxe feminino da obra Shakespeariana Hamlet, mostrándonos a constante influencia que Shakespeare ha ter na arte, abrigo nos románticos, converténdose tamén en temas recurrentes para os prerrafaelitas.

Millais elixiu concretamente o tema do suicidio de Ofelia, esta aparece flotando nas plácidas augas dun regato, sostendo unhas flores nunha das súas mans mentres que as guirnaldas coas que se engalanou flotan sobre o seu corpo.

Para a súa plasmación no lenzo, o artista pasou varios días xunto a un río pintando para poder retratar con exactitude as flores e plantas das súas marxes e alrededores nun laborioso e concienzudo traballo de observación, facendo gala dun dos principios artísticos fundamentais xa comentados dos Prerrafaelitas, a rigorosa fidelidade á natureza. Tamén exemplo deste interese pola fidelidade levada ao máximo extremo é o feito de que a moza que pousou como modelo de Ofelia, Elisabeth Eleanor Siddal, pintora, poetisa e arquetipo estético do movemento, facíao mergullada nunha bañeira vestida cun traxe de época. A obra foi acabada no inverno de 1852, na súa casa londinense. A paciencia de Elizabeth Siddal foi inmensa. Pasouse todo o inverno mergullándose diariamente na bañera da casa de MIllais. Se enfundaba o mesmo vestido e penetraba lentamente no auga que a acollería durante as próximas horas. Unhas veas baixo a bañera facían posible a espera. Ata que un día as velas apagáronse e Elizabeth arrefriouse. O pintor estaba demasiado concentrado no lenzo e a modelo non quixo molestarlle.

O malo é que ela enfermou gravemente (pulmonía) e o seu pai obrigou ao pintor a darlles unha compensación económica para pagar ao médico. Elizabeth xa non volveu pousar para Millais.

Nesta obra, Millais consegue captar e reflectir o momento do tránsito da vida á morte da moza mentres esta flota na auga mansa mentres da súa boca case pode apreciarse como escapa o último alento.

O fermoso rostro de Elizabeth, que cativou a todos os membros da Irmandade, retrátase ausente coa sombra do xesto patético da morte sobre el. Os beizos entreabertos e as mans en posición de ofrenda mentres vai deixando escapar as flores subliñan a tráxica historia contada a pinceladas.

A morte de Elizabeth chegou demasiado pronto. Ela só contaba con 31 primaveras. As causas do seu falecemento nunca se puideron chegar a saber de certo. Especulouse cun posible suicidio, cunha profunda anorexia ou ata coa adicción ao láudano.

Ofelia está pintada segundo o método habitual por entón no seu autor. Comezaba por situarse fronte a unha paisaxe e tomábao do natural con toda fidelidade posible. Máis tarde, no seu taller, poñía as figuras e aderezaba o argumento, de tal modo que a paisaxe previa impoñía o seu carácter á escena. É probable que ao ver xa pintada esta auga baixo a umbría ocorréseselle que aquel era o sitio ideal para a morte de Ofelia. E entón pintou a figura coa súa maestría habitual, sen permitir que a morte turbase a beleza ideal do rostro, segundo entendíano os prerrafaelitas.

Rossetti converteu a súa relación con Elizabeth nunha obsesión, limitando os pousados á súa esposa e prohibindo a esta que fose modelo para outros artistas. Con todo, a obra de Millais con Elizabeth asumindo o papel de Ofelia é un dos cadros máis importantes e famosos dos prerrafaelitas.

O prerrafaelismo integral preside esta famosa Ofelia de Millais, coa que este pintor obtivo o seu primeiro gran triunfo en 1852, tralas reticencias con que a crítica acollera as súas obras anteriores, só defendidas polo tratadista Ruskin.

Ofelia convenceu á afección inglesa, quizá porque tiña ao seu favor o tema popular e entrañable da heroína de Shakespeare. O cadro representa á toleada muller, exánime no leito do regatoo ao que caeu cando adornaba con flores un salgueiro en memoria do seu pai Polonio, ao que por erro deu morte o seu namorado Hamlet.

O empaquetado e a densidade da cor, dentro dunha habilísima harmonía cromática, son as calidades que poñen de manifesto o virtuosismo de Millais, que tanto admiraron os seus contemporáneos.

A enorme e variada colección de flores representadas con precisión e meticulosidade en Ofelia serve para comunicar á escena realismo e inmediatez, introducindo ao espectador nun espazo frondoso e verde para que contemple o corpo tráxico e inerte de Ofelia.

En Las sandalias de Sajon podedes ver unha análise do simbolismo das flores.

Bibliografía

Argan, G.C. (1976), El arte moderno. Valencia. Fernando Torres. Ed. 2ª ed, vol. I, pág 72 ss
Martin Reynolds, D. (1996), El siglo XIX. Barcelona. Gustavo Gili. Pág. 98-99. 4ª ed.
Monreal, Luis (1978), La pintura en los grandes museos. Tate Gallery. Barcelona. Planeta. Vol. 6, pág. 153.