As imaxes sagradas no cristianismo (I)

Mentres que o xudaísmo e o islam non empregan ou non admiten o culto ás imaxes sagradas, o cristianismo si que as utiliza e mesmo fai representacións antropormórficas do divino. Non teño  a intención de facer un repaso polo miúdo desta cuestión no blog, mais si facer algúns apuntamentos sobre o tema.

Desde que Moisés recibira no Sinaí o famoso decálogo, os seus seguidores rexeitarán o emprego das imaxes para representar ao seu deus. De feito, son moitas as alusións a esa prohibición as que podemos atopar no Antigo testamento.

Nos tempos dos primeiros cristiáns comenzáronse a empregar imaxes alusivas ás principais figuras relixiosas do cristianismo. San Gregorio Magno (540-604) nunha carta dirixada ao bispo de Marsella condenou a destrucións de imaxes levada a cabo nesa diócese francesa, e, ademais, afirmaba:

“Louvámoste por prohibir a adorar imaxes, pero reprobámoste por telas destruído. Adorar unha imaxe é diferente de aprender o que se debe  adorar a través da pintura. (...) A obra de arte ten todo o dereito a existir, porque o seu obxectivo non é para ser adorada polos fieis, senón para ensinar os ignorantes. O que os doutos poden ler coa súa intelixencia nos libros, veno os ignorantes cos ollos nos cadros. O que todos teñen que imitar e realizar, uns o ven pintados nas paredes e outros o len escrito nos libros”.

Saltándonos algúns séculos, podemos, agora, lembrar a san Bernardo de Claraval, o grande impulsor do Císter no século XII, a quen non lle gustaba nada a exhibición das imaxes nos templos posto que ademais des distraer aos frades das súas ocupacións (oración, austeridade e caridade), argumentaba que:

“A igrexa refulxe nos sus muros e está necesitada  nos seus pobres. Viste as súas pedras con ouro e deixa espidos  a os seus fillos. Cos gastos dos indixentes, sérvese  aos ollos dos ricos. Veñen os curiosos para deleitarse, e non veñen os miserables para seren sustentados. (…) Como non respectamos ao menos as imaxes  dos santos, dos que xeralmente está cheo o mesmo pavimento que pisoteamos cos pes? A cotío cúspese na boca dun anxo, a cotío golpéase cos zapatos dos peóns  as facianas dalgúns santos”. 

En consecuencia, a regra número 20 da congragación prohibía a realización de imaxes nos seus mosteiros.

 

Como xa sabemos, o Concilio de Trento xustificaba o uso da arte e das imaxes “porque os miragres realizados por Deus a través dos santos e os  seus saludables exemplos son postos baixo os ollos dos fieis, a fin de que por eles den gracias a Deus e conformen a súa vida e costumes a imitación dos santos, e sexan estimulados a adorar e amar a Deus e practicar a piedade”. Deste xeito, reafirmouse a lexitimidade do uso das imaxes sagradas pola súa eficacia didáctica mais tamén insistiuse na necesidade de maior control sobre as mesmas:

“… este santo Sínodo quere que sexan erradicados de inmediato, de xeito que quen os cometen no podan constituir ningunha imaxe de falsa doutrina nin unha ocasión de perigoso error para os sinxelos (…) En diante sexa evitada toda lascivia, de xeito que non se adornen nin pinten imaxes de beleza provocativa. (…) Polo demás, ocúpense os bispos con tanta dilixencia e coidado destas cousas que non se advirta nada desordenado ou disposto de calquera xeito e confusamente, nada que sexa profano e deshonesto, posto que á casa de Deus convén a santidade”.

Dende entón a Igrexa católica occidental non fixo máis que regulamentar os cánones moralizadores… mais non sempre acadou os seus obxectivos… e diso xa falaremos noutra ocasión.

Bibliografía e citas de documentos: Juan Carmona Muela. Iconografía cristiana. Guía básica para estudiantes. Madrid, Básica de Bolsillo, 2008.

Fotos de INICIARTE: Gregorio Fernández. Cristo xacente. Igraxa de san Paulo, Valladolid.