A arte de Roma e o espazo interior

"O Partenón é unha obra non arquitectónica, pero non por iso deixa de ser unha obra mestra da arte, e tratándose da historia da escultura, podemos afirmar que a quen non lle gusta o Partenón, non ten sensibilidade estética. Se, ao pasar á arquitectura romana, observamos moitas reconstrucións de monumentos do Imperio e imaxinamos o espazo e o gusto dos Foros no seu estado primitivo, podemos chegar á conclusión de que moitos edificios romanos non eran obras de arte, pero nunca poderemos afirmar que non eran arquitectura. O espazo interno está presente en xeito grandioso, e aínda que os romanos non tiñan o refinamiento sensible dos escultores-arquitectos gregos, posuían, pola contra, o xenio dos construtores-arquitectos, que no fondo é o xenio da arquitectura. Aínda cando non sabían prolongar na plástica os temas espaciais e volumétricos, tiñan, con todo, a inspiración alta e valente para estes temas, que no fondo é a inspiración da arquitectura. (...)

A pluriformidade do programa edilicio romano que se opón netamente ao tema unívoco da arquitectura grega, a súa escala monumental; a nova técnica construtiva de arcos e bóvedas que reduce as columnas e arquitrabes a motivos decorativos; o sentido dos grandes volumes nos alxibes, nos túmulos, nos acueductos e nos arcos; as poderosas concepcións espaciais das basílicas e das termas, unha conciencia altamente escenográfica; unha fecundidade de invención que fai da arquitectura romana (…), unha enciclopedia morfolóxica da arquitectura, a maduración dos temas sociais como o palacio e a casa; ... todas estas contribucións están ausentes da edificación grega, afloran parcialmente no helenismo e constitúen a gloria incontestable de Roma. Novos e inmensos horizontes arquitectónicos conquistados ao prezo da renuncia á pureza e ao estilo da plástica helénica.

Sería fácil confrontar e opor unha das termas romanas a un templo grego e demostrar a total diversidade da súa formulación arquitectónica, que no segundo caso non determina por completo un espazo pechado senón que simplemente cóbreo. Pero tamén nos monumentos en que os romanos non explotan a súa capacidade de abovedar interiores, tamén nos templos e nas basílicas nos que se serviron do sistema de soporte e trabazón aplicado en Grecia, é clara a antítese. Se se compara unha planta do templo grego e outra dunha basílica romana, que se atopa? fundamentalmente, os romanos tomaron as columnatas que cinguen o templo grego e trasladáronas ao interior. A civilización grega coñeceu poucas columnatas interiores pero alí onde existen responden á necesidade construtiva de soster as vigas da cuberta, non a unha concepción interior do espazo. En Roma, á beira da necesidade técnica feita máis precisa pola escala monumental da edificación do Imperio, aparece o tema social da basílica, onde os homes viven e obran segundo unha filosofía e unha cultura que rompen a contemplación abstracta e o perfecto equilibrio do ideal grego, enriquecéndose psicoloxicamente, facéndose máis instrumentais e máis encartadas a símbolos retóricos de grandeza. Trasladar as columnatas gregas ao interior significa deambular no espazo pechado e facer converxer toda a decoración plástica á potenciación deste espazo.

(…) O carácter fundamental do espazo romano é estar pensado estáticamente. Nos interiores de planta circular e rectangular imperan a simetría, a autonomía absoluta respecto dos interiores antigos subliñada pola grosa mampostería que os separa, e unha grandiosidade dobremente axil, de escala inhumana e monumental, substancialmente satisfeita en si mesma e independente do observador. (...)

Fundamentalmente a edilicia oficial romana expresa unha afirmación de autoridade, constitúe o símbolo que domina á multitude dos cidadáns e que fai presente o Imperio, potencia e razón de toda a vida. A escala da edilicia romana é a escala deste mito, desta realidade, non é nin quere ser a escala do home."

BRUNO ZEVI.- Saber ver la arquitectura. Ed. Poseidón. Barna. 1981 (4ª) págs. 57 - 61.

Fotos: Iniciarte.