A catedral antes da catedral: as orixes de compostela

Segundo conta a tradición, no ano 816, aproximadamente, un frade chamado Pelaio ou Paio quedou cegado por unhas luces nun campo (o "campus stellae") que lle guiaron ata unha paraxe deshabitada, entre os ríos Tambre e Ulla, onde descubriu un sepulcro de mármore que contiña os restos de Santiago o Maior. O achado da tumba do apóstolo que, segundo a tradición, evanxelizou Hispania antes de morrer degolado en Xerusalén, estendeuse rapidamente por todo o reino asturiano, co apoio incondicional do rei Afonso II o Casto e do bispo de Iria Flavia, Teodomiro. O propio monarca acudiu ao lugar do descubrimento e mandou construír unha pequena capela, Antealtares, sobre a cella levantada polos discípulos do apóstolo -Anastasio e Teodoro- baixo a actual ábsida do templo, dando orixe a unha cidade á que chamaron, na súa honra, Santiago de Compostela.

A antiga diocese de Iria Flavia (Padrón, A Coruña) debeu contar cunha importante comunidade cristiá desde antigo pois, xunto á igrexa parroquial conservouse o legado de 28 dos seus bispos. Un deles, Teodomiro, compartiu a sede episcopal con Santiago, pouco logo de producirse o achado, e foi enterrado alí o 20 de outubro de 847.

Co respaldo dos bispos e da monarquía asturiana, o papa León III (o mesmo que coroou emperador a Carlomagno en Aquisgrán no ano 800), avalou o descubrimento do sepulcro na epístola "Noscat Vestra Fraternitas".

Ente o valor que se outorgaba na Idade Media ás reliquias, o afán repoboador e o desexo de contar cunha forte diocese no seu territorio (a diocese primada de Toledo estaba en territorio musulmán), Afonso III e o bispo Sisnando ampliaron a humilde igrexa construída polo rei Casto, respectando a construción anterior como cabeceira e engadindo tres grandes naves. A obra concluíse a finais do século IX, foi consagrada en 899, asistindo o propio rei, os seus fillos e probablemente a súa dona, ademais de nobres, bispos e outras autoridades. A pesares de contar con escasas testemuñas escritas e os poucos restos arqueolóxicos, os especialistas afirman que era unha basílica de tamaño excepcional, de inusuais proporcións e unha destacadísima riqueza ornamental, mesmo con mármores traídos desde Coria. Esta igrexa foi saqueada por Almanzor no ano 997.

Recostrución hipotética do interior da basílica de Afonso III.

O rei Bermudo de León ordenou reconstruír a basílica e, de novo, foi consagrada en 1003, pero esta vez, prevendo novos ataques, neste caso non dos árabes senón dos saxóns e normandos, o bispo Cresconio rodeou o templo de murallas para resgardar a entón concatedral e protexer á cidade e aos peregrinos.

Bibliografía:

Fernando Aznar. O camiño da Santiago. Xerais, 1990 (versión galega do amigo Miguel Anxo Seixas). A imaxe procede da páxina 9.
Manuel Núñez. Arquitectura prerrománica. Historia da arquitectura galega. Colexio de Arquitectos de Galicia, 1978.