Arte Romana: O Ara Pacis (I)

"Cando regresei a Roma da Galia e de España, baixo o consulado de Tiberio Nerón e Publio Quintilio, felizmente concluídas as empresas naquelas provincias, o senado decretou que había que consagrar un ara á paz augustea no Campo Marcio e ordenou que nela os maxistrados, os sacerdotes e as virxes vestales celebrasen cada ano un sacrificio". Con estas palabras Augusto transmitiu nas Res Gestae, o seu testamento espiritual, a vontade do senado de construír un altar á paz, logo de xestalas realizadas no norte dos Alpes entre o ano 16 e o 13 a.C.: a submisión dos retios e os vindélicos, o control definitivo dos pasos alpinos, a visita a unha Hispania finalmente pacificada, a fundación de novas colonias e a imposición de novos impostos.

A dedicatio do Ara Pacis, é dicir, a súa inauguración, celebrouse o 30 de xaneiro de 9 a.C. Segundo o testemuño do historiador Cassio Dione (LIV, 25.3), nun primeiro momento o senado propuxera edificar o altar no interior do seu mesma sede, a Curia, pero a idea non foi apoiada e escolleuse o Campo Marcio setentrional, recentemente urbanizado. A construción do altar, por decisión do propio Augusto, tivo lugar ao norte do Campo Marcio, nunha zona próxima ao confín sacro da cidade (pomerium) onde quince anos antes Octaviano quixo edificar o seu mausoleo.

O caudal do Tíber aumentou e houbo moitas inundacións, razón pola que se decidiu protexer o Ara Pacis cun muro, que non resultou demasiado efectivo: o destino do Ara Pacis parecía decidido e o seu esquecemento irreversible. Durante máis dun milenio o silencio envolveu o Ara Pacis e ata se perdeu a memoria do monumento.

A recuperación do Ara Pacis, iniciada no século XVI, avanzou entre achados fortuítos e escavacións pertinentes, concluíu catro séculos despois: en 1938. A primeira noticia do regreso do altar desde os cimentos do edificio de via Lucina (propiedade de Peretti e sucesivamente de Fiano e de Almagiá) chegounos grazas a un gravado de Agostino Veneziano realizado antes de 1536, que mostra un cisne coas ás estendidas cunha ampla porción do friso, sinal evidente de que naquela data xa se coñecía o friso do Ara Pacis. A seguinte recuperación é de 1566, ano en que o cardeal Giovanni Ricci de Montepulciano comprou nove grandes bloques de mármore esculpido pertencentes ao altar. Despois, non se teñen máis noticias do altar ata 1859, cando o palacio Peretti, que pasara a mans do duque de Fiano, requiriu obras de consolidación que sacaron á luz a base do altar e os numerosos fragmentos esculpidos máis. Non se extraeron todos "pola estreiteza do sitio e por temor a pór en perigo os muros do palacio". Naquela ocasión recuperáronse numerosos fragmentos do friso ornamentado. Só en 1903, tras o recoñecemento do Ara por parte de Friedrich Von Duhn, solicitouse ao Ministro da Pública Instrución poder reemprender as escavacións. Os labores das escavacións foron posible grazas á xenerosa oferta do novo propietario, Edoardo Almagià, quen ademais de autorizar a exploración, axudou xenerosamente a sufragar os gastos das escavacións e doou todos os achados. En xullo de 1903, coas obras en marcha, decidiuse que as condicións de traballo eran extremadamente complexas e que a longo prazo poderían afectar a estabilidade do edificio. Cando levaba explorada a metade do monumento e recuperáronse 53 fragmentos decidiuse interromper as escavacións. En febreiro de 1937, o Consello de Ministros en vistas ao segundo milenario do nacemento de Augusto, decretou a continuación das escavacións utilizando tecnoloxías vangardistas. Entre xuño e setembro de 1938 contemporáneamente ás escavacións, erixíase o pavillón de Lungotevere destinado a albergar a reconstrución do Ara Pacis. O 23 de setembro, o día mesmo de clausúraa do ano augusteo, Mussolini inaugurou o monumento.

Texto e fotos vía Museo dell´Ara Pacis.