Robert Capa: A morte dun miliciano en Londres

Artigo de La Voz de Galicia:

Unha exposición en Londres suxire que non houbo nin trampa nin cartón na famosa fotografía tomada na Guerra Civil Española.
¿Foi ou non foi unha montaxe?. A dúbida que perseguiu á famosa foto «Morte dun miliciano», que tomou Robert Capa na Guerra Civil española (1936-1939), parece disiparse en Londres, onde unha exposición suxire agora que non houbo nin trampa nin cartón.
Titulada «¡Isto é a guerra!. Robert Capa traballando», a mostra, que se inaugura este venres no Barbican Centre e poderá visitarse ata o 25 de xaneiro, achega novas fotos que proban a autenticidade da morte do soldado, aínda que todo apunta a que foi máis un accidente que o tráxico desenlace dunha batalla.
A impactante fotografía, coñecida como «O soldado caído» ou «Morte dun miliciano», converteuse nunha icona da contenda española e nunha obra cume do fotoperiodismo de guerra.
A imaxe reflexa o momento en que o anarquista Federico Borrell García morre, o 5 de setembro de 1936, dun balazo nunha asollada paraxe de Cerro Muriano, preto de Córdoba, no sur de España.
Borrell García, de 24 anos e alcumado «Taino», aparece caendo cara atrás cun brazo estirado de cuxa man se desliza un fusil, unha escena dramática que o lendario fotógrafo de orixe húngara conseguiu captar desde unha trincheira.
A foto publicouse por primeira vez o 23 de setembro de 1936 na revista francesa «Vu» -un exemplar pode verse na mostra- cun pé que falaba de soldados «sostendo os seus rifles, baixando a ladeira», e engadía: «De súpeto, o seu avance foi interrompido, unha bala asubiou e o seu sangue foi derramada no seu chan nativo».
Con todo, a peculiaridade da instantánea -a ausencia de soldados próximos a Borrell no campo de batalla, a falta de probas visibles da ferida de bala e, por que non dicilo, o insólito don da oportunidade de Capa- alentou as sospeitas de falsidade.
O caso é que o día da morte do miliciano, confirmada máis tarde pola súa familia, Capa sacou en Cerro Muriano 40 instantáneas.
Por certo, a exposición do Barbican revela por primeira vez que Capa tomou esas fotografías xunto á súa noiva, a alemá e tamén fotógrafa Gerda Taro, quen, de feito, acabou perdendo a vida baixo as cadeas dun carro de combate en plena Guerra Civil.
Setenta e dous anos despois, as 40 fotos, perdidas ata hai pouco na caótica herdanza do fotógrafo e descubertas no Centro Internacional de Fotografía de Nova York, fundado polo irmán menor de Capa, trazan en Londres a secuencia que aclara que sucedeu antes e logo da singular foto de Borrell García.
Entre esas imaxes, investigadas a fondo polo biógrafo de Capa, Richard Whelan, falecido o pasado ano mentres organizaba a exhibición londiniense, atópase unha tomada pouco antes de que un tiro inesperado fulminara a «Taino».
En dita instantánea, Borrell e outros milicianos pousan para Capa con aparente actitude festiva e os fusís no alto.
Outra inmortaliza aos militares en manobras de salto nunha trincheira, e unha terceira, nunca vista ata agora, capta a un segundo miliciano abatido no mesmo páramo no que Borrell García perecera minutos antes.
Segundo a reconstrución do suceso que fixo Whelan e que parecen corroborar as fotos expostas en Londres (que viaxarán en xuño de 2009 ao Museo Nacional de Arte de Cataluña), Capa aproveitou a hora da sesta, respectada polos bandos republicano e franquista, para fotografar aos soldados simulando accións bélicas.
«O que pescudamos con estas novas fotos dese día, e que ignorabamos antes, é que non se tomaron no fragor dunha batalla, senón nun momento de pouca actividade no que os milicianos recrean escenas de batalla para os fotógrafos», explicou a Efe a comisaria da exposición, Cynthia Young, que colaborou con Whelan.
O trafego da tropa, deixou dito o biógrafo, debeu atraer a atención das forzas franquistas e, «xusto cando Capa ía presionar o botón, un fusil inimigo oculto abriu fogo».
Young non alberga dúbidas: «é -subliñou- a foto auténtica dun miliciano no instante da súa morte, segundo a nosa investigación».
«Morte dun miliciano» ou «O soldado caído» cimentou a reputación de Capa, cofundador da axencia Magnum, como xenial correspondente gráfico de guerra.
O fotógrafo, cuxo verdadeiro nome era Andre Friedmann (Budapest, 1913-Vietnam, 1954), cubriu despois numerosos conflitos.
Memorables son, por exemplo, as súas fotos do desembarco aliado de Normandía na II Guerra Mundial (1939-1945), que tamén poden contemplarse no Barbican.
Pero a sorte abandonoulle o 25 de maio de 1954 en Vietnam durante a Primeira Guerra Indochina, cando pisou unha mina e morreu -como non- coa cámara na man.