Arquitectura romana (VIII): O Panteón

Deixádeme que faga algunhas entradas sobre unha das edificación que sempre me chamaron máis a atención: o Panteón de Agripa. A sensación, cando o visitei por vez primeira, acompañado polos amigos Amancio Liñares e Miguel A. Seixas, nunca a esquecerei. Sensación que, moitos anos despois, tratei de transmitir á miña familia, e hoxe a vós, lectores e lectoras.

Texto da Editorial Dolmen:

"No ano 27 a. C. Agripa levantou un Panteón que foi destruído por un incendio no ano 80 d. C. Adriano mandou construír, sobre os cimentos do templo arrasado polo lume, e en nome de Agripa, un novo templo de cuxo proxecto encargouse o gran arquitecto do século I Apolodoro de Damasco.

O templo esta formado por un gran pórtico clásico e unha enorme cella cilíndrica. O pórtico conta con dezaseis columnas monolíticas realizadas en granito exipcio e mármore branco nas basas, que dividen o espazo en tres naves.

O Panteón fixo época: coa luz do seu óculo cenital, de 8,92 m de diámetro, consagrou para sempre en arquitectura aquela luz apracible e difusa do atrio da casa itálica ancestral, que acendraba o seu encanto nas horas dos crepúsculos. O seu efecto tranquilizante recibe o apoio dunha singular harmonía de proporcións, que o visitante percibe aínda sen saber o segredo. Cando se lle di que a altura a que a cúpula atópase é exactamente a mesma que o diámetro da rotonda (43,30 metros) empeza a decatarse de que tiñan razón os gregos ao considerar que o segredo da beleza sensible estaba no número.

O pesado casquete da cúpula descansa no muro cilíndrico da rotonda, de seis metros de espesor e que encerra todo un festoneado de bóvedas e de arcos de ladrillo que trasladan o peso do formigón, da masa muraria, aos puntos de maior resistencia. O muro, á súa vez, está sostido por un anel de cimentación de 7,30 m. de espesor, que logo de feito houbo de ser incrementado, como os muros houberon de ser entibados, polo leste e polo sur, con edificios anexos, aínda en vida de Adriano. As tres liñas de imposta, visibles polo exterior do cilindro, delimitan os tres sectores superpostos que constitúen o verdadeiro muro, e neles os materiais de recheo vanse alixeirando de abaixo a arriba. A distribución das cargas permite que no interior do cilindro poidan abrirse oito nichos, un ocupado pola porta e os outros sete en alternancia de rectángulos e semicírculos, estes en os extremos dos eixos e aqueles de as diagonais. Dúas columnas, de pavonazzetto nos nichos semicirculares e de giallo antico nos rectangulares, pechan os respectivos vans. De cada unha das paredes dos macizos intermedios, revestidas de mármores incrustados, dunha fastuosa policromía, sobresaen edículas rematadas por frontóns triangulares ou de segmento de círculo. Entre este sector baixo o muro, e o arranque aparente da cúpula, corría un ático con fiestras, que experimentou unha sensible transformación no século XVIII.

Hai uns anos restableceuse, nun tramo de dúas fiestras, o dispositivo orixinal, coñecido por debuxos, no que as fiestras, pechadas por celosías, estaban separadas por catro piastriñas que enchían o tramo intermedio. Cada fiestra atopábase na vertical do eixo do nicho ou da edícula correspondente. Libres da entreplanta que hoxe os cobre, os nichos chegaban entón ata cerca do arranque da cúpula e recibían a luz indirecta que se filtraba polas fiestras. A parede era, pois, antigamente moito máis diáfana que o foi despois, grazas a esas fiestras superpostas ao zócalo da franxa intermedia.

Todo iso non pasaba de ser unha fachada, bela e ingeniosamente concibida, coa dobre función de ocultar todo o sistema de apoios que mantiña en pé o edificio e de non romper coa tradición da arquitectura arquitrabada: as columnas, as pilastras, as cornixas, todo, por superfluo que fose (como superfluas son, pois nada sosteñen, as fermosas columnas corintias dos vans dos nichos) significaba continuidade e respecto ao brillante pasado da arquitectura, sobre todo da flavia".

Fixádevos como nas fotos do exterior son apreciables os arcos de descarga incluídos no muro.

FOTOS: Iniciarte.