O carro de palla seca: táboa central

Hieronymus van Aeken Bosch, "O Bosco" (cara 1450-1516)
Carro de palla seca: Táboa central
Óleo sobre táboa de 135 x 100 cm
1,35 X 1,00 m. tabla central. 1,35 X 0,45 m. cada
Museo do Prado

A táboa central mostra a escena presidida polo carro de heno que dá nome ao tríptico, e que fai alusión ao salmo 102 de David segundo o cal "O humano: como a herba son os seus días, como a flor do campo, así o seu florecer. Apenas pasa o vento sobre ela, xa non existe, nin o seu lugar recoñécea". A táboa da esquerda representa o paraíso e a da dereita o inferno. É a primeira vez que un carro de heno é o motivo central dunha obra pictórica.

Este tríptico estaba no Escorial desde que Filipe II mandárao mercar en 1570 ao seu propietario don Filipe de Guevara. Está no Museo do Prado desde a Guerra Civil, cando se sacou de alí ante o perigo que supuña para ese Mosteiro a dureza da contenda na serra madrileña.

No centro destaca un carro cargado de heno e onde, curiosamente, crece unha matogueira. Tres personaxes están tocando instrumentos na parte superior do carro mentres un anxo, o único que reza, e un demo rodéanos ao tempo que outros se bican (luxuria). Cristo obsérvao todo desde arriba amosando as súas chagas.Nesa época, século XV, os espectadores do cadro estaban afeitos a ese tipo de transporte e sabían a importancia económica do heno para o inverno.

Detrás do carro van montados dacabalo o rei e o Papa en solemne procesión. Ao redor do carro aparecen homes e mulleres que con escaleiras, forcas, ganchos e ata coas súas propias mans tratan de arrincar a mercancía que transporta o carro, chegando ata a pelar entre si ou a que o carro páselles por encima. Outras persoas acceden á carga con facilidade, coma a abadesa a quen llo entregan as súas monxas, ou o menciñeiro quen, medante o engano, consígueo cos seus petos cheos.

O carro é levado por estrañas figuras, parecen demos saídos do inferno. Detrás eles un grupo de persoas sae dun montículo de terra. Como o lado esquerdo representa o paraíso e o dereito o inferno, o carro cos seus numerosos personaxes que o escoltan estase afastando da inocencia para achegase ao lugar onde son castigados os pecadores, coma se fosen nunha tráxica procesión facía o Xuízo Final.

Un refrán flamenco di "O mundo é un carro de heno e cada un pilla o que pode". A maioría das figuras representadas abalánzanse sobre a carga do carro. O simbolismo do heno non era descoñecido para os habitantes da época xa que como aparece na Biblia, no salmo 37, ao aludir ao efémero da existencia di: "Non che impacientes polos malvados? porque, como o heno, presto se mustiarán". E o salmo 90 afirma "Porque mil anos son aos teus ollos como o día de onte... Arrebátalos son como un soño mañanero, como herba que se marchita, á mañá florece e crece, á tarde córtase e sécase"... Atopariamos máis posibles alusións en textos aos Corintios de san Pablo ou na primeira Epifanía de san Pedro.

O ton moralizante da obra é moi claro, como tamén os son os paralelismo co Xardín das delicias: críticas á acumulación de riqueza, aos impostos (pode verse o estandarte do futuro emperador Maximiliano de Habsburgo) ou á igrexa. É sen dúbida, esta obra, unha dura crítica ao efémero da existencia e á avaricia porque, a palla seca tamén pode simbolizar a ambición dos bens terrenais.

Imaxe e máis simbolismos na wikipedia, detalles vía Color y forma e Historia del arte.

Bibliografía:
La colección de Pintura flamenca. Madrid, Museo Nacional del Prado, 2009, páx.36.
Rose Mari Rainer Hagen. Los secretos de las obras de arte. Taschen,2002, pax. 86 e ss.